Irrigated territories of RA
07/04/2018
Ոռոգումը (իռիգացիան)՝ անբավարար խոնավությամբ հողերի ջրային պաշարների արհեստական լրացումն է։ Այն կոչված է օգնելու մշակաբույսերի մշակմանը, լանդշաֆտների պահպանմանը և ամայացած կանաչ ծածկույթի վերակենդանացմանը։ Նպաստում է հողում բույսերի աճմանն ու զարգացմանն անհրաժեշտ ջրային, օդային, ջերմային և սննդային ռեժիմների ստեղծմանը։ Ոռոգումը մելիորացիայի տեսակ է, որի նպատակն է բույսի վեգետացիայի ընթացքում հողում ապահովել անհրաժեշտ խոնավություն: Հողի ոռոգման հետ առնչվող հատկությունները հիմնականում գրունտի ֆիզիկական հատկություններն են: Գրունտը անօրգանական և օրգանական տարբեր խոշորության մասնիկներից կազմված ծակոտկեն գոյացություն է, որտեղ բնակվում են նաև կենդանի միկրոօրգանիզմներ: Գրունտի այն հատվածը, որտեղ գտնվում է բույսի արմատային համակարգի ավելի քան 90%, կոչվում է ակտիվ շերտ: Գրունտը հիմնականում կազմված է կարծր, տարբեր խոշորության միներալներից՝ դասավորված այնպես, որ նրանց միջակայքերում առաջանում են օդով և ջրով լցված ծակոտիներ: Գրունտի ծակոտիների կառուցվածքով պայմանավորված՝ այն ունի խոնավանալու, խոնավություն պահելու, հաղորդելու հատկություններ:
Ոռոգման տեսակները
Տարբերում են խոնավացման, պարարտացման, աղազերծման ու ջերմային, իսկ ըստ ջրման հաճախականության՝ նաև կանոնավոր և պարբերական ոռոգման տիպեր։ Խոնավացմանոռոգմամբ (կիրառվում է չորային շրջաններում) հողում ստեղծվում ու պահպանվում են անհրաժեշտ ջրային և օդային ռեժիմներ, պարարտացման ոռոգմամբ՝ ջրի հետ ներմուծվում են պարարտանյութեր: Աղազերծման ոռոգումը կիրառվում է հողերից վնասակար աղեր հեռացնելու, ջերմային ոռոգումը (տաք ջրով)՝ վեգետացիայի շրջանը երկարացնելու համար։
Ոռոգումը կիրառվում է նաև վնասատուների դեմ պայքարելու նպատակով։ Կանոնավոր ոռոգման դեպքում դաշտերը ջրում են ըստ ռեժիմի, իսկ պարբերական ոռոգման դեպքում՝ 1 անգամ (օրինակ՝ գետերի հորդացման ժամանակ՝ լիմանային ոռոգում)։
Կարելի է տարանջատել ոռոգման հետևյալ եղանակները.
Մակերեսային (ակոսներ, մարգեր և քարտեր), անձրևացման, ենթահողային, կաթիլային:
Եթե ոռոգման ռեժիմը՝ ջրի և պարարտանյութի չափաբաժինները, ճիշտ է ընտրված, ապա ոռոգման եղանակի ընտրությունը կարևոր չէ: Սակայն շատ դեպքերում տեղանքի առանձնահատկություններով, ջրի քանակով, ագրոտեխնիկական պայմաններով և այլ գործոններով պայմանավորված` ոռոգման եղանակի ընտրությունը սահմանափակված է: Արցախի Հանրապետությունն ունի բարդ ռելիեֆ և բնակլիմայական բազմազան պայմաններ:
ԱՀ գյուղատնտեսության զարգացման համար ջրային ռեսուսների դերը անգնահատելի է՝ ոռոգման համակարգերի երկարությունը կազմում է մոտ 540 կմ (ներառյալ՝ 217 կմ Քաշաթաղի շրջանում): Հողային ջրանցքների երկարությունը 378,0 կմ կամ 70 %, բետոնապատ ջրանցքներ՝ 32,4 կմ-6%, մետաղյա խողովակաշար՝ 130կմ-24% , որոնց տակ առկա ոռոգման ենթակա պոտենցիալ հողատարածքները կազմում են մոտ 13,5 հազ. հա: Հանրապետության տարածքում առկա մեծ ջրամբարների ընդհանուր օգտակար ծավալը կազմում է 620,0 մլն խ/մ, որից Սարսանգի ջրամբարը՝ 600մ3, Մատաղիսի ջրամբարը՝ 5մ3, Խաչենի ջրամբարը՝ 15մ3: Ոռոգման նպատակով այսօր ԱՀ տարածքում օգտագործվում են միայն Խաչենի և մի շարք ներհամայնքային փոքր ջրամբարներ: ԱՀ ոռոգման համակարգերի զարգացման ծրագիրը մշակվում է ԱՀ ջրային օրենսգրքի և գյուղատնտեսության զարգացման ծրագրերի հիման վրա:
Ոռոգման համակարգերի զարգացման ծրագրի հիմանական նպատակներն են՝
- գյուղատնտեսական մթերքների հուսալի արտադրության ապահովումը, բերքատվության և գյուղատնտեսության արտադրության եկամտաբերության բարձրացումը
- հանրապետության ոռոգելի հողատարածքների ջրապահովվածության բարձրացումը
- ոռոգման համակարգերի շահագործման ծախսերի նվազեցմամբ՝ հողերի մելիորատիվ վիճակի բարելավումը:
Ոռոգման համակարգերի ռազմավարության գերակա միջոցառումներն են.
- գործող ջրատնտեսական օբյեկտների վերականգնում և վերակառուցում
- արտեզյան ջրհորների, պոմպերի և պոմպակայանների վերականգնում
- ջրաչափական հանգույցների կառուցում
- պատվարների կայունության ապահովում
- նոր ջրանցքների կառուցում
- նոր տեխնոլոգիաների ներդրում ոռոգման համակարգերում:
