Հավելված թիվ 1

Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության կառավարության

                                                   2008 թվականի  ——————-ի

N ———  որոշման

ԾՐԱԳԻՐ

ԼԵՌՆԱՅԻՆ  ՂԱՐԱԲԱՂԻ  ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԿԱՅՈՒՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

Սույն ռազմավարության մեջ ներկայացված են Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության գյուղատնտեսության զարգացման ուղղությամբ պետական քաղաքականության հիմնական ուղղությունները։

Նոր արտադրահարաբերություններով պայմանավորված` տնտեսության ազա­տա­կանացումը, հողի և գյուղատնտեսական արտադրության հիմնական միջոցների, արտադրական և սպասարկող ենթակառուցվածքների, գյուղատնտեսական մթերքներ իրացնող և վերամշակող կազմակերպությունների մասնավորեցումը զգալիորեն սահմա­նափակել է գյուղատնտեսության ոլորտին պետական անմիջական միջամտու­թյունը։ Սակայն, ելնելով ագրարային ոլորտի առանձնահատկություններից և երկրի պարե­նային անվտանգության ապահովման առաջնահերթությունից, անցու­մային ժամանա­կա­հատվածում կարևորվում է գյուղատնտեսության պետական աջակցությունը, որը ուղղված կլինի ագրարային ոլորտում իրավական հիմքի ձևավորմանը, գյուղատնտե­սության ոլորտում տնտեսվարողների համար գործունեության և ներդրումների բարե­նպաստ պայմանների ապահովմանը, գիտական նվաճումների և նոր տեխնոլո­գիաների ներդրմանը, ենթակառուցվածքների, սննդամթերքի անվտանգության և մասնա­գիտական խորհրդատվության համակարգերի ձևավորմանն ու զարգացմանը։

Ռազմավարությունը ներառում է ագրարային ոլորտում վարվող քաղաքակա­նության հիմնական ուղղությունները և վերջիններիս իրականացումն ապահովող միջոցա­ռումները։ Փաստաթղթով սահմանվում են նաև գյուղատնտեսության նախընտ­րելի մասնագիտացումն ու ռացիոնալ տեղաբաշխումը, որոնք պետական կառավարման և տեղական ինքնակառավարման մարմինների և տնտեսվարող սուբյեկտների համար կարող են հանդիսանալ առավել նպատակամետ գործունեության ուղենիշ։

Ռազմավարությունը պետք է նպաստի Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութ-յան ագրարային բարեփոխումների խորացման քաղաքականության շարունա-կությանը և գյուղական աղքատության հաղթահարմանը։

Ըստ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության բնակչության ընդհանուր թվաքանակում գյուղական բնակչությունը կազմում է մոտ 49 տոկոս։ Ծրագրով նախատեսվում է առաջիկա տարիներին բնակչության այդ հատվածի աշխատունակ մասին հիմնականում ապահովել աշխատանքով` ներգրավելով նրանց գյուղատնտեսական և ոչ գյուղատնտեսական ոլորտներում։

I. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՆԵՐԿԱ ՎԻՃԱԿԻ ՀԱՄԱՌՈՏ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ

1. 1.    ԴՐԱԿԱՆ ՏԵՂԱՇԱՐԺԵՐԸ 

Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության ագրոպարենային համակարգը 2000-2007 թվականներին ապահովել է երկրի համա­խառն ներքին արդյունքի մոտ  54.7, այդ թվում՝ գյուղատնտեսությունը` 45.2 տոկոսը։ 1995 թվականից սկսած, ելնելով Արցախի տնտեսության կայունացման գործում գյուղա­տնտե­սության կարևորությունից, ընտրվեց հողի և գյուղատնտեսական արտադրության մյուս միջոցների, սպասարկող ենթակառույցների, գյուղմթերքներ իրացնող ու վերա­մշակող կազմակերպությունների մասնավորեցման քաղաքականությունը։ Դրա արդյուն­քում ձևավորվել է շուկայական հարաբերություններով կարգավորվող ազատ տնտեսական համակարգ, որը ներառում է շուրջ 18375 գյուղացիական տնտեսություն, գյուղատնտեսական գործունեությամբ զբաղվող առևտրային կազմակերպություններ, գյուղատնտեսական սպասարկման, գյուղմթերքների իրացման և վերամշակման մասնավոր ընկերություններ։

Գյուղատնտեսական արտադրության մեջ որպես կազմակերպական և արտա­դրական միավորներ հանդես են գալիս գյուղացիական տնտեսությունները, որոնք տնօրինում են վարելահողերի 24.4, բազմամյա տնկարկների` 38.0, խոտհարքերի` 3.3 տոկոսը։

Ներկայումս գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի բացարձակ գերակշիռ մասը (ավելի քան 99 տոկոսը), արտադրվում է մասնավոր հատվածի կողմից։

Նոր արտադրահարաբերությունների պայմաններում, երբ հիմնովին փոխվել է հողօգտագործման համակարգը և մշակովի հողատարածքները մասնատվել են հողա­կտորների, առանձնակի կարևորություն է ստանում գյուղատնտեսության արտադրա­կան և սպասարկող ենթակառուցվածքների արդիականացումը։

 Միջազգային փորձը ցույց է տալիս, որ գյուղատնտեսության ոլորտում ինտենսիվ տեխնոլոգիաների կիրառումը և տնտեսության մյուս ճյուղերի զարգացումը ինքնա­բերաբար հանգեցնում են մեկ տնտեսության հաշվով հողատարածության մեծացման և տնտեսվարող սուբյեկտների թվի կրճատման՝ ի հաշիվ աշխատանքի արտադրողա­կանության բարձրացման, զբաղվածների թվի նվազեցման։ Չնայած Արցախի գյուղատնտե­սության մեջ այս օրինաչափությունները դեռևս ընդգծված չեն, այդուհանդերձ փոքր հողակտորների վրա արդյունավետ տնտեսվարմանը պետք է նպաստեն ճյուղի սպասարկող ծառայությունների և շուկայական ենթակառուցվածքների ընդլայնումը։ Դա, կոոպերացիայի զարգացման հետ մեկտեղ, փոքր հողակտորներով պայմա­նա­վորված դժվարությունների հաղթահարման ամենաարդյունավետ ուղին է։ Այդ նպա­տակի համար Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության կառավարությունը հետևողականորեն իրականացնում է ոռոգման համակարգերի զարգացման, գյուղատնտեսական մշակաբույսերի վնասատուների դեմ կենտրոնացված պայքարի, գյուղական ենթակառուցվածքների զարգացման, հացահատիկային մշակաբույսերի բերքատվության բարձրացման և կարևոր այլ ծրագրեր։

Նշվածի արդյունքում որոշակի դրական տեղաշարժ է արձա­նագրվել հացահա­տիկի և բանջարեղենի արտադրության, ինչպես նաև խաղողա­գործության բնագա­վառում։ Գյուղատնտեսական հումք արտադրող և վերամշակող ընկերությունների, ինչպես նաև փոքր ու միջին ձեռնարկատիրության սուբյեկտների միջև աստիճանաբար նկատվում են պայմանագրային հարաբերությունների ձևավորման միտումներ, որոնք հուսալի նախապայմաններ են ստեղծում գյուղմթերքների արտադրության և արտա­դրողների եկամտի ավելացման համար։ Վերջին տարիներին Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում նկատելի է խաղողի հումքի ավելացում` ի հաշիվ այգետնկումների և մշակության ագրոտեխնիկայի բարելավման։

  Իրականացված ագրարային բարեփոխումների առաջին տարիներին զգալիորեն կրճատվեցին անասնապահության ճյուղի արտադրության ծավալները։ Բուսա­բու­ծու­թյան համեմատությամբ` այս ճյուղում արտադրական ներուժի վերականգնումն ավելի ծախսատար և երկարաժամկետ գործընթաց է։ Սակայն մսի, ձվի, կաթի և բրդի մեծ պահանջարկը, վարկավորման հնարավորությունների ընդլայնումը, պետության օժան­դակությամբ հակահամաճարակային միջոցառումների իրականացումը և անաս­նա­բուժական ծառայության բարելավումը նպաստել են անասնապահության ճյուղի որոշակի կայունացմանը։   

  Գյուղատնտեսական հումքի վերամշակման ուղղությամբ, հետպատերազմյան տարիներին զգալիո­րեն նվազել են արտադրական հզորությունների օգտագործման մակարդակը և արտա­դրության ծավալները։ Սակայն, լրացուցիչ ներդրումների և արտադրանքի մրցակ­ցության բարձրացման շնորհիվ, որոշակիորեն բարելավվել է այս համակարգի վիճակը։ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության արդյունաբերության համախառն արտադրանքի մեջ 2007 թվականին սննդի արդյունա­բերության տեսակարար կշիռը կազմել է 19.3 տոկոս, իսկ ընդհանուր մշակող արդյունա­բերության մեջ` 55.3 տոկոս։

Գյուղատնտեսական մթերքների վերամշակման համակարգի գործունեության ակտիվացումը նպաստել է գյուղատնտեսական արտադրանքի իրացման հիմնախնդրի մեղմացմանը և տնտեսությունների ապրանքայնության մակարդակի բարձրացմանը։ Այս առումով առաջընթացն ավելի ակնառու կլիներ, եթե գյուղատնտեսության վարկավորման և ռիսկերի ապահովագրման հիմնախնդիրները ստանային իրենց ամբողջական լուծումը։ Թեև առևտրային բանկերի և պետության կողմից իրակա­նացվող վարկային քաղաքականության շնորհիվ տարեցտարի ավելանում են գյուղա­տնտեսությանը հատկացվող վարկային միջոցները, սակայն այն բավարարում է պահանջարկի                                                                                                                                                                                                                                          5-10 տոկոսը միայն։

Որպես ձեռքբերում կարելի է նշել նաև տնտեսվարող սուբյեկտների գործելաոճի և մտածողության փոփոխությունը, որի դեպքում գյուղմթերքներ արտադրողն այլևս իր արտադրական խնդիրների լուծումն ամբողջովին չի կապում հովանավորչության հետ և ագրարային ոլորտի ամենատարբեր գործառույթներ ունեցող սուբյեկտների հետ հանդես է  գալիս որպես հավասար գործընկեր։ 

2. ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԽՈՉԸՆԴՈՏՆԵՐԸ ԵՎ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐԸ 

Ձեռքբերումներն ու դրական տեղաշարժերն ավելի շոշափելի կարող էին լինել, եթե Արցախի գյուղատնտեսությունը անցումային փուլ ապրող երկրների տնտեսությանը յուրահատուկ դժվարությունների հետ միասին չժառանգեր արցախյան հակամար­տության և Արցախի ու Հայաստանի շրջափակման դժվարությունները։ Դա օբյեկ­տիվորեն հանգեցրեց երկրի ընդհանուր սոցիալ-տնտեսական վիճակի վատթարաց­մանը, և մեծապես տուժեց նաև ագրոպարենային համակարգը, ինչի հետևանքով, տար­բեր օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառներով պայմանավորված, ագրարային ոլորտի բարեփոխումներից ու սեփականաշնորհումից չստացվեցին ակնկալվող արդյունք­ները։ Մասնավորապես, հողի սեփականաշնորհմանը անմիջապես չհաջորդեց գյուղատնտե­սության սպասարկման և ագրովերամշակման համակարգի մասնավորե­ցումը, տնտես­վարման նոր պայմաններին համապատասխան արտադրական և շուկայական ենթակառուցվածքների ձևավորումը։ Բնակչության գնողունակության ցածր մակար­դակը, նախկին առևտրատնտեսական կապերի խզումը և արտաքին հաղորդակցության ուղիների շրջափակումը հանգեցրին գյուղացիական տնտեսությունների ապրանքայ­նության մակարդակի և վերարտադրողական կարողությունների նվազման, ինչպես նաև արտադրության էքստենսիվ զարգացման, լուրջ դժվարություններ ստեղծվեցին գյուղա­տնտեսական և նրա հումքի վերամշակումից ստացված արտադրանքի իրաց­ման, ինչպես նաև նյութատեխնիկական մատակարարումների ու սպասարկում­ների բնա­գավառում։

Գյուղատնտեսության բնագավառում արտադրության արդյունավետ կազմա­կերպմանը դեռևս լուրջ խոչընդոտ են նաև գյուղացիական տնտեսությունների համե­մատաբար փոքր չափերը և այս ոլորտում տնտեսվարման տարբեր ձևերի ներդրման դանդաղ տեմպերը։ Ներկայումս միջին հաշվով մեկ գյուղացիական տնտեսությանը բաժին է ընկնում 1.67 հա գյուղատնտեսական հողատեսքեր, այդ թվում` 1.57 հա վարե­լահող, ինչը չի կարող արդյունավետ տնտեսավարման և ինտենսիվ տեխնոլոգիաների կիրառման համար պատշաճ հնարավորություն ստեղծել։ Միևնույն ժամանակ, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների համաձայն, վարելահողերի շուրջ 42.7 տոկոսը նպատակային նշանակությամբ չի օգտագործվում։ 2007 թվականին գյուղատնտե­սա­կան մշակաբույսերի ցանքատարածությունները 1995 թվականի նկատմամբ ավելացել են շուրջ 2.0 անգամ, իսկ բազմամյա տնկարկների տարածքները նվազել են 10.5 տոկոսով (գծապատկերներ 1 և 2)։

Գծապատկեր 1. Գյուղատնտեսական մշակաբույսերի

ցանքային տարածությունները

Գծապատկեր 2. Բազմամյա տնկարկների տարածքները

Գյուղատնտեսության ինտենսիվացման դեռևս ցածր մակարդակի, սերմնա­բու­ծության համակարգի անկատարության, պարարտանյութերի և թունաքիմիկատների անբավարար և ոչ ճիշտ օգտագործման, մշակության ագրոտեխնիկական կանոնների խախտման պատճառով դեռևս ցածր է գյուղատնտեսական մշակաբույսերի բերքա­տվու­թյունը։ Հիմնականում ցանքատարածությունների ավելացման հաշվին մեծացել է հացահատիկի և բանջարեղենի համախառն բերքը։ Ինտենսիվացման առումով որո­շա­կի դրական տեղաշարժեր կան խաղողագործության բնագավառում (գծապատկեր 3)։ 

Գծապատկեր 3. Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության

բուսաբուծական հիմնական մթերքների համախառն բերքը

1995-2007 թվականներին

Խաղողագործության ճյուղի զարգացմանը դեռևս խոչընդոտում են խաղողի ներկայիս սորտային կազմի անհամապատասխանությունը վերամշակող արդյունա­բերության պահանջներին, մշակության ագրոտեխնիկական պահանջների ոչ լիարժեք պահպանումը։ Գրեթե 20 անգամ կրճատվել է հանքային, ամբողջությամբ օրգանական պարարտանյութերի և շուրջ 10 անգամ բույսերի պաշտպանության միջոցների օգտա­գործումը։

Գյուղատնտեսության տեխնիկական ապահովման բնագավառում ևս լուրջ խնդիրներ կան։ Ներկայումս գյուղատնտեսական տեխնիկայի և սարքավորումների շուրջ 97 տոկոսի շահագործման ժամկետը լրացել է, որի պատճառով ցածր են սար­քինության մակարդակը և արտադրողականությունը, ինչից ելնելով էլ` բարձր են շահագործման ծախսերը և ծառայությունների սակագները։

Չնայած որ պետության օժանդակությամբ ոռոգման համակարգերի վերականգն­ման և զարգացման ուղղությամբ զգալի աշխատանքներ են իրականացվել, այնուամե­նայնիվ, այս բնագավառում դեռևս բազում հիմնախնդիրներ կան. հանրապետության 118.3 հազ. հա վարելահողերից փաստացի ոռոգվում է միայն 2 հազ. հա։

Նոր արտադրահարաբերություններին անցնելու ժամանակահատվածում լրջորեն տուժեց նաև անասնապահությունը։ Բնակչության գնողունակության զգալիորեն նվա­զումից բացի, սեփական կերարտադրության կրճատման և ներկրվող կերերի ծա­վալների կտրուկ սահմանափակման հետևանքով կրճատվեցին անասնա­գլխա­քանակը և անասնապահական մթերքների արտադրության ծավալները (գծապատկերներ 4 և 5)։ 1990 թվականի համեմատությամբ` ավելի քան 641 անգամ կրճատվել է կերային մշակաբույսերի տարածությունը, անբավարար են օգտա­գործվում բնական կերա­հան­դակները։ Գյուղամերձ արոտավայրերի գերբեռնվա­ծու­թյունը և հեռագնա արոտների սահմանափակ օգտագործումը ցայտուն է դարձել։ Վերջիններս հանգեցնում են լուրջ տնտեսական կորուստների և արոտավայրերի դեգրա­դացման։

Գծապատկեր 4. Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության

անասնագլխաքանակը 1995-2007 թվականներին

            Անասնապահական որոշ մթերքների` կաթի, մսի և ձվի ավելացման հետ մեկտեղ, դեռևս խնդիրներ կան տոհմային գործի կազմակերպման, անասնաբուժական համա­կարգի ամրապնդման և ոլորտի պետական աջակցության մեխանիզմների կատա­րելագործման ուղղությամբ։ Խնդիրներ կան սննդամթերքի անվտանգության և ստան­դար­տացման բնագավառներում։

Գծապատկեր 5. Անասնապահական մթերքների արտադրությունը

            Նշված հիմնախնդիրներին ավելանում են նաև գյուղմթերքների իրացման շուկայի ձևավորման դժվարությունները, որոնք մի կողմից պայմանավորված են տեղական շուկայում դեռևս ցածր վճարունակ պահանջարկով, մյուս կողմից գյուղա­տնտեսական մթերքներ գնող-իրացնող ենթակառուցվածքների բացակա­յությամբ և արտահանման դժվարություններով։ 

            Գյուղատնտեսական ապրանքների արտահանման ծավալների ավելացումը, առևտրային հաշվեկշռի և կառուցվածքի բարելավումը նույնպես դիտվում են որպես ռազմավարական կարևորություն ներկայացնող հիմնախնդիրներ։

            Դեռևս լիարժեք կերպով չեն գործում գյուղատնտեսության արտադրական և սպասարկման ենթակառուցվածքները, գիտական նվաճումները, նոր տեխնոլոգիաներն արտադրության մեջ չափազանց դանդաղ են ներդրվում։

            Գյուղատնտեսությունում տնտեսվարողների վարկավորման պահանջը դեռևս չի բավարարվում, յուրաքանչյուր տարի գյուղացիները շրջանառու միջոցների խիստ կարիք են զգում, իսկ գործող բանկային համակարգի կողմից վարկավորման պայ­մանները` գրավի առարկայի շրջանակները, վարկավորման ժամկետը և տոկոսա­դրույքը դժվարամատչելի են, հաճախ նաև` անընդունելի գյուղացիական տնտեսու­թյունների գերակշռող մասի համար։

            Գյուղատնտեսության բնագավառում բացակայում է բնական աղետների հետևանքով կորուստների ապահովագրումը, և դեռևս նկատելի չեն շոշափելի տեղաշարժերը բնական աղետների կանխարգելման կառույցների կազմավորման ուղղությամբ։ Այս ամենը նույնպես, իրենց հերթին բացասաբար են ազդում գյուղա­տնտեսության արդյունավետության և ճյուղային կառուցվածքի վրա։

            «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության գյուղատնտեսության կայուն զարգացման ռազմավարությունը» փաստաթղթում հիմք ընդունելով ագրարային բարեփոխումների` անցած ժամանակահատվածում գրանցված ձեռքբերումները, ինչպես նաև տեղ գտած սխալներն ու բացթողումները, իրատեսորեն գնահատելով գյուղատնտեսության հիմնախնդիրները, սահմանվում են 2008-2015 թվականներին ոլորտի զարգացման հիմնական ուղղությունները։

            Ազատական տնտեսության պայմաններում պետական միջամտության սահմա­նա­փակման գաղափարը ընդունելով` միաժամանակ հստակեցվում են անցումային փուլում պետության կողմից իրականացվող գործառույթները։

II. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՏԵՍԼԱԿԱՆԸ

Սույն ռազմավարությունում ներկայացվում են մինչև 2015 թվականը ընկած ժամա­նակահատվածում Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության գյուղատնտե­սության զար­գացման պետական քաղաքականության հիմնական ուղղությունները։

Տնտեսության շուկայական կողմնորոշման աստիճանական և հետևողական խորացման ու ագրարային հատվածին բնորոշ առանձնահատկություններով պայմա­նավորված պետական աջակցության քաղաքականության արդյունքում ռազմավա­րության իրականացման վերջնահատվածում գյուղատնտեսության ոլորտի զարգաց­ման տեսլականը հետևյալն է.

1)     ընտանեկան ֆերմերային տնտեսությունների և գյուղատնտեսական առևտրային կազմակերպությունների հիմքի վրա շուկայական կողմնորոշում և մրցունակ, տնտե­սության մյուս հատվածների հետ հորիզոնական կապերի մեջ գտնվող` կոոպե­րաց­ված արտադրություն.

2)     հանրապետության պարենային անվտանգության շահերի և ագրոպարենային արտա­դրանք­ների արտաքին առևտրի հարաբերական առավելության սկզբունքների իրատեսական համադրումով` բնակչությանը պարենով կայուն ապահովում և ագրովերամշակող հատվածի գյուղատնտեսական հումքի պահանջարկի բավարա­րում.

3)     աշխատանքի արտադրողականության աճի շնորհիվ գյուղատնտեսության բնագա­վառում կապահովվի համախառն արտադրանքի ավելացումը, կկրճատվի գյուղա­տնտեսության մեջ զբաղվածների թվաքանակը, գյուղական բնակավայրերում կապա­հովվի զգալի զբաղվածություն` գյուղատնտեսության սպասարկման և ոչ գյուղա­տնտե­սական գործունեության բնագավառներում.

4)     արտադրված գյուղատնտեսական հումքի զգալի մասը կվերամշակվի ինչպես մեծ հզորության վերամշակող ձեռնարկությունների, այնպես էլ գյուղական համայնքներում ձևավորված և գործունեություն ծավալող փոքր ու միջին ձեռնար­կատիրության սուբյեկտների միջոցով.

5)     բուսաբուծության և անասնապահության ներճյուղային կառուցվածքներում կարձա­նա­գրվեն դրական տեղաշարժեր, կավելանան բարձր ավելացված արժեք ապահովող գյուղատնտեսական մթերքների արտադրության բազան և արտադրության ծավալ­ները.

6)     նշանակալիորեն կբարելավվի գյուղատնտեսության ներուժի, հատկապես` հողային ռեսուրսների օգտագործման վիճակը.

7)     նկատելիորեն կբարձրանա հանրապետության բնակչության պարենային անվտան­գության մակարդակը, զգալիորեն կբարձրանա կարևորագույն պարենամթերքների տեղական արտադրության հաշվին ապահովվածու-թյունը, կնվազի գյուղական բնակ­չու­թյան աղքատությունը։

III. ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿԸ

Ագրարային ոլորտի զարգացման ռազմավարության հիմնական նպատակն է նպաստել հանրապետության գյուղատնտեսության կայուն  զարգացմանը, պարենային ապահովու­թյան մակարդակի բարձրացմանը և գյուղական բնակչության եկամուտների ավելացմանը` գյուղատնտեսությունում տնտեսվարողների համար գործունեության բարե­նպաստ պայմանների ստեղծման միջոցով։

 Հիմնական նպատակից բխող ենթանպատակներն են.

1)     Գյուղմթերքների արտադրության ծավալների ավելացում և արտադրության եկամտաբերության բարձրացում։

2)     Գյուղատնտեսության ոլորտում առկա արտադրական ներուժի` հողային, ջրային, աշխատանքային, գիտատեխնիկական ռեսուրսների արդյունավետ օգտա­գործում։

3)     Սննդամթերքի անվտանգության հիմնախնդիրների լուծում։

4)     Գյուղական բնակչության կենսամակարդակի բարձրացում և արտահոս-քի կանխում, գյուղական բնակավայրերում ոչ գյուղատնտեսական զբաղվա­ծության ընդլայնում։

5)     Գյուղատնտեսության ճյուղային կառուցվածքի բարելավում, բարձր ավելացված արժեք ապահովող արտադրանքների արտադրության տեսակարար կշռի մեծա­ցում։

6)     Շրջակա միջավայրի վրա գյուղատնտեսության բացասական ազդեցության նվազեցում։

7)     Գյուղատնտեսության հարկային և վարկային համակարգի բարելավում։

8)     Գյուղատնտեսության բնագավառում գյուղատնտեսության` Հայաստանի Հանրապետության հետ ինտեգրացիոն գործընթացների զարգացում։

IV. ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԸ

    Գյուղատնտեսության կայուն զարգացման ռազմավարության հիմնական խնդիր­ներն են`

1)    ագրարային բարեփոխումների խորացումը, շուկայական ենթակառուց-վածքների զարգացումը և տնտեսվարման ձևերի կատարելագործումը,

2)    պարենային ապահովության մակարդակի բարձրացումը, սննդի անվտան­գության և հիմնական պարենային մթերքների ինքնաբավության նվազագույն մակար­դակի ապահովում,

3)    տեղական արտադրության գյուղմթերքների մրցունակության բարձրացում և,  ըստ նպատակահարմարության ներմուծվող պարենա-մըթերքների` տեղական արտա­դրությամբ փոխարինում,

4)    սննդի անվտանգության համակարգի զարգացում,

5)    գոտիական մասնագիտացում և արտադրության ռացիոնալ տեղաբաշխում,

6)    հողաբարելավման համալիր միջոցառումների իրականացում,

7)    օրգանական գյուղատնտեսության զարգացման համար նախապայման-ների ստեղծում և իրավական հիմքերի ձևավորում,

8)    բուսաբուծության զարգացում.

ա. ագրոտեխնիկական առաջադիմական տեխնոլոգիաների ներդրում, բարձր ավե­լաց­ված արժեք ապահովող մշակաբույսերի մշակության ընդլայնում,

բ. սելեկցիայի և սերմնաբուծության համակարգի զարգացում, սերմերի որակի հսկողության գործուն մեխանիզմների կիրառում,

գ. բույսերի պաշտպանության և կարանտինային միջոցառումների իրա-կանացում,

դ. մշակաբույսերի գենետիկական բազմազանության, ներառյալ` մշակա-բույսերի վայրի ցեղակիցների պահպանության ապահովումը։

9)    Անասնաբուծության և անասնաբուժության զարգացում.

ա. աջակցություն անասնաբուծության ճյուղերի արդյունավետ զուգակցման և ռացիոնալ տեղաբաշխմանը,

բ. տոհմային գործի զարգացման համալիր միջոցառումների իրականացում,

գ. անասնաբուժության համակարգի բարելավում և անասնաբուժական միջոցա­ռումների արդյունավետության բարձրացում,

դ. անասնաբուծության կերի բազայի զարգացում,

ե. անասնաբուծական առևտրային կազմակերպությունների զարգացմանն   աջակ­ցություն,

զ. անասնաբուժական համակարգի բարելավում և իրականացվող անասնա­բուժական միջոցառումների արդյունավետության բարձրացում,

է. անասնաբուծության կերի համակարգված բազայի ստեղծում և զարգացում,

ը. գյուղատնտեսական կենդանիների ցեղերի գենետիկական բազմազանու-թյան պահպանման ապահովում։

10) Գյուղատնտեսական հումքի վերամշակում.

ա. ոլորտի զարգացում և վերամշակող կազմակերպությունների արդյունա-վետ տե­ղա­բաշխում,

բ. առաջավոր տեխնոլոգիաների ներդրում և մրցունակ արտադրանքի թողարկում,

գ. մարքեթինգային աջակցություն և հումք արտադրողների հետ պայմանա-գըրային հարաբերությունների զարգացման խթանում։

11) Գյուղատնտեսության սպասարկող և սոցիալական ենթակառուցվածք-ների զարգացում,

12) Ագրարային ոլորտի հարկային և վարկային համակարգի բարելավում.

ա. հարկային արտոնության համակարգից սուբսիդավորման համակարգի անցման մեխանիզմների մշակում և կիրառում,

բ. գյուղատնտեսության վարկավորման մեխանիզմների կատարելագործում և մատչելիության մակարդակի բարձրացում,

գ. լիզինգի կիրառում։

13) Ագրարային ոլորտի գիտակրթական, խորհրդատվական համակարգի ստեղծում,

14) Գյուղատնտեսության հաշվառման համակարգի բարելավում, գյուղա-տընտեսությամբ զբաղվող սուբյեկտների իրավական կարգավիճակի և իրավահարաբերությունների կարգավորման օրենսդրության մշակման միջոցառումների իրականացում։

V. ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

1. 1.    ԱԳՐԱՐԱՅԻՆ ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐԻ ԽՈՐԱՑՈՒՄ, ՇՈՒԿԱՅԱԿԱՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐԻ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ ԵՎ ՏՆՏԵՍՎԱՐՄԱՆ ՁևԵՐԻ ԿԱՏԱՐԵԼԱԳՈՐԾՈՒՄ

  Վերոհիշյալ խնդիրները կլուծվեն հետևյալ ուղղություններով.

       Ագրարային բարեփոխումների հետևողական իրականացումն ու դրանց խորա­ցումը նախատեսում և ենթադրում են հետևյալ ուղղություններով հողային հարա­բերու­թյունների հետագա կատարելագործում.

1)     գյուղատնտեսական հողատեսքերի, հատկապես վարելահողերի, լիարժեք օգտա­գործման ապահովում։

2)     արոտավայրերի երկարաժամկետ վարձակալության խրախուսում։ Պետության աջակ­ցությամբ արոտների բարելավման ու ջրարբիացման աշխատանքների իրա­կա­նացում։

3)     հողային օրենսդրությամբ սահմանված պետական և համայնքային սեփականության հողամասերի օտարման վերաբերյալ հրապարակայնության ապահովում և հողի շուկայի ինստիտուցիոնալ համակարգի ձևավորման աջակցություն։

4)     որոշ համայնքներում հողերի միավորման փորձնական ծրագրերի իրականացում։ Վերջիններիս արդյունքից ելնելով` հողերի միավորման գործուն մեխանիզմների մշակում և համապատասխան ծրագրերի իրականացում։

5)     հողի շուկայի ձևավորման և ակտիվացման նպատակով գյուղական բնակավայրերում ոչ գյու­ղա­տնտեսական զբաղվածության խթանում. մասնավորապես` պետության աջակ­­ցությամբ փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացում։ «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության շրջաններում փոքր և միջին ձեռնարկա­տիրության զարգացմամբ գյուղատնտեսական ներուժի օգտագործ­ման արդյունավե­տու­թյան բարձրացման» հայեցակարգի մշակում և իրականացում։

6)     իրավասու պետական կառավարման մարմինների միջոցով հողերի մոնիթորինգի, գյուղատնտեսական հողատեսքերի բազմաբնույթ կադաստրի վարման, հողերի էկոլո­գիական վիճակի բարելավման ծրագրերի իրականացում։

7)     գյուղացիական տնտեսություններին, գյուղատնտեսական առևտրային կազմա­կեր­պու­թյուններին արտադրության արդյունավետ կազմակերպման ուղղությամբ հիմնա­վորված խորհրդատվության ապահովում։

8)     բնագավառի արտադրական ներուժի գնահատման և պետական նպատակային ծրագրերի իրականացման արդյունավետության բարձրացման համար անհրաժեշտ է գյուղատնտեսության համատարած հաշվառման իրավական հիմքերի ստեղծում և համա­պատասխան ծրագրերի իրականացում, հողերի գնահատման խմբերի և կադաստրային արժեքի ճշգրտում։

9)     տեղական արտադրողների շահերի և ներքին շուկայի պաշտպանությանն ուղղված միջոցառումների իրագործում` տարիֆային կարգավորման, սեզոնային քվոտա­վորման, ներդրումային միջավայրի բարելավման և տնտեսական այլ լծակների օգտագործման միջոցով։

         Գյուղատնտեսության բնագավառում շուկայական ենթակառուցվածքների զար­գացումը նպատակաուղղվելու է գյուղատնտեսական մթերքների իրացման, ոլորտի ֆինան­սավորման և վարկավորման համակարգերի կատարելագործմանը, ապահովա­գրա­կան մեխանիզմների ներդրման նախապայմանների ստեղծմանը։

            Թվարկված խնդիրների լուծման համար նախատեսվում է`

1)     գյուղատնտեսական մթերքների արտադրությունից մինչև սպառումը ապրանքային շարժին նպաստող կառույցների, մասնավորապես` գյու­ղա­տնտեսական մթերքների իրացման, պահպանման, վերամշակման ենթակա­ռուցվածք­ների զարգացման և մեծածախ շուկայի համակարգի ստեղծմանը նպաս­տում,

2)     մսամթերքների իրացման նպաստման և սննդի անվտանգության պահանջների ապա­հովման նպատակով փոքր սպանդանոցների ծրագրի իրականացում, կաթի սպա­ռողական կոոպերատիվների ստեղծում, դրանց թվաքանակի ավելացում և գոր­ծու­նեության խթանում,

3)     գյուղատնտեսական վարկավորման նպաստավոր պայմանների ստեղծում,

4)     գյուղատնտեսությունում վարկավորման կատարելագործում և ծավալների ավելացում` (նախատեսելով մինչև 2015 թվականը ավելացնել գյուղատնտե-սության վարկավորման ծավալները ավելի քան 10 ան­գամ),

5)     ապահովագրական համակարգի ներդրման ճանապարհով` «Գյուղատնտե-սական ռիսկերի կառավարում» փորձնական ծրագրի իրականացում։ Այն համայնքներում, որտեղ ստեղծված են գյուղատնտեսական կոոպերատիվներ, իրականացնել կոոպե­րա­­տիվ­ների անդամների փոխադարձ ապահովագրություն, որից հետո փորձարկում անցած մեխանիզմները ներդնել նաև մյուս գյուղական համայնք­ներում։

6)     մասնավոր ապահովագրական ընկերություններին գյուղատնտեսության ոլորտ ներգրավմանն աջակցություն։

Գյուղատնտեսության տնտեսավարման ձևերի զարգացման համար նախատեսվում է`

1)     գյուղացիական և գյուղացիական կոլեկտիվ տնտեսությունների, կոոպերատիվների, միավորումների և գյուղատնտեսական այլ իրավա-կազմակերպական ձևերի կարգավիճակի օրենսդրական հստակեցում,

2)     գյուղատնտեսական կոոպերացիայի առանձին ձևերի կանոնակարգում,

3)     կոոպերատիվների և միավորումների ձևավորման մարքեթինգային, վարկային, լիզինգային ու խորհրդատվական աջակցություն,

4)     «Գյուղատնտեսական կազմակերպությունների և կոոպերատիվների մասին» Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության օրենքի և դրա կիրարկումն ապահովող իրավական ակտերի ընդունում։

 

2. ՊԱՐԵՆԱՅԻՆ ԱՊԱՀՈՎՈՒԹՅԱՆ ՄԱԿԱՐԴԱԿԻ ԲԱՐՁՐԱՑՈՒՄ,

ՊԱՐԵՆԱՅԻՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՊԱՐԵՆԱՅԻՆ ՄԹԵՐՔՆԵՐԻ ԻՆՔՆԱԲԱՎՈՒԹՅԱՆ ՆՎԱԶԱԳՈՒՅՆ ՄԱԿԱՐԴԱԿԻ ԱՊԱՀՈՎՈՒՄ

Պարենամթերքի ֆիզիկական  և տնտեսական մատչելիության մակարդակի բարձ­րաց­ման և պարենային անվտանգության ապահովման հետ կապված խնդիրների լուծման համար նախատեսվում է`

1)     պարենամթերքի ֆիզիկական և տնտեսական մատչելիության մակարդակի բարձ­րացման քաղաքականության մշակում և իրականացում,

2)     բնակչության կենսամակարդակի բարձրացում. 1 շնչի հաշվով համախառն ներքին արդյունքի, նվազագույն և միջին ամսական աշխա­տա­վարձի, կենսաթոշակի և նպաստի զգալի ավելացում,

3)     բնակչության կենսամակարդակի բարձրացման նպատակով` ծրագրով նախատեսվում է  մինչև 2015 թվականը գյուղա­տնտե­սության ավելացված արժեքի որոշակի ավելացում և գյուղատնտեսական մթերքների ապրանքայնության ներկայիս ցուցանիշի` 10 տոկոսով ավելացում,

4)     խաղողագործության, գինեգործության ճյուղի առանձնահատկությունները պա­հան­ջում են բնագավառի տնտեսական հարաբերությունների հստակեցում և ճյուղի հետագա զարգացման համար նպաստավոր պայմանների ստեղծում։ Դրա համար անհրաժեշտ է բնագավառը կարգավորող իրավաօրենսդրական հիմքերի ձևավորում, մասնավորապես` «Խաղողի հումքով ոգելից խմիչքների մասին» Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության օրենքի մշակում, որը կկարգավորի Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում գինեգործության նպատակով խաղողի մշակության, իրացման և խաղողի հումքով ոգելից խմիչքների արտադրության, վերամշակման, մակնշման և շուկայահանման ընթացքում ծագող հարաբերությունները։ Ճյուղի զարգացմանը կնպաստի նաև շուկայա­հանման բնագավառում ուսումնասիրությունների անցկացումը և արդյունքների օգտագործումը,

5)     պարենամթերքի ֆիզիկական մատչելիությանը հասնելու համար նպատակա­հարմար է գյուղատնտեսական մթերքներ վերամշակող արտադրու­թյունում նոր տեխնոլոգիաների ու արտադրատեսակների ներդրմանը նպաստող ծրագրերի իրագործումը, այդ նպատակի համար մատչելի պայմաններով նպատակային և արտոնյալ վարկերի տրամադրումը և այլ քայլեր։

 Հիմնական պարենային մթերքների ինքնաբավության նվազագույն մակարդակի ապահովման ռազմավարական ուղղություններն են`

1)     կենսապես կարևորագույն պարենամթերքների, մասնավորապես` հացամթերքի, մսի, կաթի և բուսական յուղի տեղական արտադրության խթանում և սահմանված կարգով չնվազեցվող պաշարների ստեղծում,

2)     անասնապահական մթերքների ծա­վալների ավելացման նպատակով կերային բազայի հնարավորությունների ընդլայնում, մասնավորապես` առավել արդյունավետ կերային մշակաբույսերի (եգիպ­տացորեն, կերի ճակնդեղ, ոչ ավանդական համարվող մշակաբույսեր և այլն) մշակության նոր տեխնոլոգիաների ներդրման համար տեխնիկական աջակցության և խորհրդատվության ապահովում։

Պարենամթերքի ֆիզիկական և տնտեսական մատչելիության մակարդակի բարձ­րացմանն ուղղված միջոցառումները նպաստում են հիմնական պարենային մթերքների ինքնաբավության նվազագույն մակարդակի բարձրացմանը։

 

3. ՏԵՂԱԿԱՆ ԱՐՏԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ԳՅՈՒՂՄԹԵՐՔՆԵՐԻ ՈՐԱԿԻ ԵՎ ՄՐՑՈՒՆԱԿՈՒԹՅԱՆ ԲԱՐՁՐԱՑՈՒՄ ԵՎ ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹՅԱՆ ՈՒ ՀՆԱՐԱՎՈՐՈՒԹՅԱՆ ԴԵՊՔՈՒՄ ՆԵՐՄՈՒԾՎՈՂ ՊԱՐԵՆԱՄԹԵՐՔՆԵՐԻ` ՏԵՂԱԿԱՆ ԱՐՏԱԴՐՈՒԹՅԱՄԲ ՓՈԽԱՐԻՆՈՒՄ

 

Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ մի շարք առաջին անհրաժեշտության պարենամթերքների ինքնաբավության մակարդակը զգալիորեն ցածր է, այսպես` 2006 թվականի տվյալներով այն կազմել է. միսը` 28 տոկոս, կաթը` 63 տոկոս, ձու` 50 տոկոս։ Վերջիններս վկայում են առաջին անհրաժեշտության  պարենամթերքների ներմուծումը որոշակի հիմնավորված սահմաններում տեղական արտադրությամբ փոխարինելու կարևորության մասին։ Դրան հնարավոր է հասնել տեղական արտադրության մթերքների որակի ու մրցունակության բարձրացման և արտադրության ծավալների ավելացման միջոցով։ Այդ նպատակով նախատեսվում է`

1)     գյուղացիական տնտեսություններին և գյուղատնտե­սության բնագավառում տնտեսվարողներին աջակցության ցուցաբերում` անասնապահության, բուսաբու­ծու­թյան, գյուղմթերքների վերամշակման բնագավառում առաջադիմական և արդյու­նավետ տեխնոլոգիաների ներդրմանն ուղղված խորհրդատվության, մատ­չելի պայմաններով արտոնյալ և նպատակային վարկերի ծավալների ընդլայն­ման և ներդրումների համար բարենպաստ պայմաններ ստեղծելու միջոցով,

2)     ագրարային ոլորտի տեխնոլոգիաների գնահատման ծրագրերի իրականացում` կարևորագույն համարվող բնագավառներում, մասնավորապես.

ա. մշակաբույսերի նոր սորտերի մշակության արդյունավետ տեխնոլոգիաների ներդրում,

բ. բարձր ավելացված արժեք ապահովող և շուկայական պահանջարկ ունեցող մշակաբույսերի ներդրում,

գ. բարձր մթերատու գյուղատնտեսական կենդանիների ցեղերի ներմուծում և ընտրա­սերման ճանապարհով անասունների տեղական ցեղերի տոհմային հատկանիշների բարելավում,

դ. անասունների պահվածքի, խնամքի և կերակրման արդյունավետ տեխնոլոգիաների ներդրում,

ե. գյուղատնտեսական մթերքների վերամշակման համար նոր տեխնոլոգիաների ներդրում և եղածների կատարելագործում, մասնավորապես` կաթի վերամշակման և պահա­ծոների արտադրության բնագավառում,

3) պետության ուշադրությունը կուղղվի տեղական արտադրության գյուղմթերքների մրցունակության բարձրացմանը և, անհրաժեշտության ու նպատակահար­մա­րու­թյան պարագայում` ներմուծվող պարենամթերքները տեղական արտադրու­թյամբ փոխարինմանը։ Արտադրության պայմանների բարելավման հետ, դա նախա­տեսում է անցում բարձր ավելացված արժեքով արտադրության, հետբերքա­հավա­քային, գյուղմթերքների վերամշակման տեխնոլոգիաների և շուկայական գործըն­թացի բարելավմանը։

4. ՍՆՆԴԻ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ

            Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը արտերկրից պարենամթերքի ներքին շուկա մուտք գործելու հնարա­վորության տեսանկյունից համարվում է ազատական շուկա ունեցող երկիր։ Հանրա­պետություն ներմուծվող, թարմ և վերամշակված սնունդ արտադրող տնտես­վարող սուբյեկտների բազմազանությունը, դրանց կողմից տարբեր տեխնոլոգիաների կիրա­ռումն ու սննդամթերքի անվտանգության վերահսկման ամբողջական համակարգի բացակայությունը լուրջ վտանգ են ստեղծում սպառողների առողջության համար։

Սննդի անվտանգության անհրաժեշտ ստանդարտների համապատասխա-նության պարագայում կբարձրանա Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության գյուղատնտեսության արտադրանքի մրցունակու­թյունը, որի համար գյուղատնտեսական և ագրոպարենային հատվածը պետք է կարողանա նաև արդյունավետ կերպով արձագանքել տեղական սպառողների` սննդա­մթերքի անվտանգությանն առնչվող պահանջներին և մրցակցել ներկրվող ապրանք­ների, իսկ արտահանման դեպքում` արտասահմանյան ապրանքների որակական ստան­դարտների հետ։

Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունից գյուղատնտեսական մթերքների արտահանման իրավիճակի բարելավման տարբերակներից մեկը առանձնահատուկ շուկաներ, ինչպիսիք են` հայկական սփյուռքի և օրգանական սննդամթերքի շուկաները ապրանքներ արտահանելն է։ Միջազ­գային շուկա մուտք գործելու նախադեպ է նաև Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում սննդամթերքի անվտան­գության համակարգի զարգացումը, ինչպես նաև սննդամթերքի որակի բարելավումը։

Այս պարագայում անհրաժեշտ է ներկայացնել երաշխիքներ, որ սննդամթերքներն արտադրվել են այնպիսի վայրերում, որտեղ չկան որոշ տեսակի վնասատուներ և հիվանդություններ. գործում են սննդամթերքի արտադրության, փաթեթավորման և առաքման հիգիենայի տարրական կանոնները, կամ որ պեստիցիդների կամ անաս­նաբուժական դեղերի մնացորդները և շրջակա միջավայրի աղտոտիչները սննդա­մթերքում չեն գերազանցում իրենց թույլատրելի չափերը։ Արտահանող երկիրը և արտադրական ամբողջ ճյուղը պետք է համապատասխանեն այս պահանջներին և, շատ դեպքերում, նաև ապացուցեն, որ համապատասխանությունն ապահովված է։ Սննդամթերքի անվտանգության և բույսերի ու կենդանիների առողջության վերահսկ­ման կարողությունը շատ կարևոր է ոչ միայն արտահանման համար սահմանված պահանջներին համապատասխանություն ապահովելու, այլ նաև ներկրվող և տեղական արտադրության գյուղատնտեսական և պարենային ապրանքների նկատմամբ արդյու­նավետ հսկողություն իրականացնելու համար։ Ըստ միջազ­գային պրակտիկայի սննդամթերքի անվտան­գության համար պատասխանա­տվությունը կրում է արտադրողը։

 Գործածության համար պիտանի և անվտանգ սննդի արտադրությունը մի ամբողջ շղթա է, որն իր մեջ ներառում է արդյունավետ գործող կորպորատիվ պետական և գի­տա­­կան համակարգերը։

Սննդի անվտանգության համակարգի զարգացման համար անհրաժեշտ է իրա­կանացնել հետևյալ միջոցա­ռումները`

1)     «Սննդամթերքի անվտանգության մա­սին» օրենքի կիրարկումն ապահովող ենթաօրենսդրական ակտերի մշակում,

2)     սննդամթերքի որակի և անվտանգության հսկողության գործընթացի կազ­մա­կերպ­ման համար փորձաքննություն անցկացնող լաբորատորիաների ստեղծում և ուժե­ղացում` ապահովելով դրանց տեխնիկական հագեցվածությունը, համա­պա­տաս­­խան կադրերի ուսուցումը և վերապատրաստումը,

3)     տեղական արտադրության սննդամթերքի անվտանգության և կրիտիկական կետերի հսկման, ինչպես նաև որակի կառավարման համակարգերի ներդրմամբ`   միջազգային չափանիշներին համապատասխան։

Սննդամթերքի անվտանգության համակարգի զարգացումը կնպաստի պարենա­մթերքի որակի բարելավմանը և արտահանման խթանմանը, որի արդյունքում կբարե­լավ­վի պարենամթերքի ապրանքաշրջանառության հաշվեկշիռը։

 

5. ԳՈՏԻԱԿԱՆ ՄԱՍՆԱԳԻՏԱՑՈՒՄ ԵՎ ԱՐՏԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ՌԱՑԻՈՆԱԼ ՏԵՂԱԲԱՇԽՈՒՄ

Գյուղատնտեսության արտադրական գործոնների արդյունավետ օգտագործումը, տարածաշրջանների սոցիալ-տնտեսական զարգացման ուղղությամբ հիմնավորված քաղաքականության կիրառումը և գյուղական աղքատության հաղթահարումը պահան­ջում են բազմակողմանիորեն հիմնավորված գոտիական մասնագիտացում և արտա­դրու­թյան արդյունավետ տեղաբաշխում։ Ազատական տնտեսության պայ­ման­ներում այս գործընթացները կարգավորվում են շուկայական գործոններով, բայց նկատի ունենալով հիմնախնդիրների ռազմավարական նշանակությունը, անհրաժեշտ է, որ պետությունը տարածքային զարգացման քաղաքականության շրջանակներում անուղղա­կիորեն նպաստի արտադրության մասնագիտացմանը և արդյունավետ տեղաբաշխմանը։

Նոր տնտեսահարաբերություններով պայմանավորված` ագրարային ոլորտի վերափոխումների ընթացքում, պայմանավորված տարբեր սոցիալ-տնտեսական գոր­ծոններով, նկատելի կերպով խաթարվել է գյուղատնտեսական գոտիների մասնա­գիտացումը, ինչի հետևանքով ռեսուրսների օգտագործման արդյունավետու­թյունը զգալիորեն նվազել է, կրճատվել են միավոր տարածությունից ստացվող համապատաս­խան արտադրանքը և աշխատանքի արտադրողականությունը։

Ստեղծված իրավիճակի կարգավորման նպատակով, հանրապետության բնա­տնտեսական ներուժի հնարավորությունների գնահատման հիման վրա, ռազմավա­րության փաստաթղթում ներկայացվում են հանրապետության շրջանների հեռանկա­րային նախընտրելի մասնագիտացման ուղղությունները։ Վերջինս ուղենիշային է ինչպես ագրարային, այնպես էլ տարածքային զարգացման քաղաքականության համար։

Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում առանձնացված գյուղատնտե­սական գոտիները չեն համընկնում ըստ շրջանների բաժանմանը` կառավարելիության տեսանկյունից գոտիական մասնագիտացումը և արտադրության տեղաբաշխումը նպատակահարմար է  ներկայացնել ենթաշրջանների կտրվածքով։

Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության շրջանների գյուղատնտեսության նախընտրելի մասնագիտացումը և գլխավոր ճյուղերը (համախառն արտադրանքի կառուցվածքով)

Շրջանները	Մինչև   ագրարային բարեփոխումները	Ներկայիս վիճակը	Հեռանկարային մասնագիտացումը
1	2	3	4
Ասկերան	Մսակաթնային անասնա­պահություն, կաթի ար­տա­դրություն, հացահա­տիկային տնտեսություն, խաղողագործություն, բանջարաբուծություն, բրդի արտադրություն, կարտոֆիլաբուծություն, թռչնաբուծու­թյուն, պտղաբուծություն	Հացահատիկային տնտե­սություն, կաթնամսային անասնապահություն, կար­տոֆիլաբուծություն, բան­ջա­րաբուծություն, թռչնաբուծություն, խաղո­ղա­գործություն, բոստա­նա­յին կուլտուրա­ների արտա­դրություն, մեղվաբուծու­թյուն, պտղաբուծություն, թթի արտադրություն, բրդի արտադրություն	Հացահատիկային տնտե­սություն, կաթնամսային անաս­նապահության, խաղողա­գործություն, բանջարաբու­ծություն, , կարտոֆիլա­բուծություն, պտղաբու­ծու­թյուն, թռչնաբուծու­թյուն, մեղ­­վաբուծություն,
Մարտակերտ	Խաղողագործություն, կաթնային անասնապա­հություն, հացահա­տի­կային տնտեսություն, բրդի արտադրություն, բանջարաբուծություն, կարտոֆիլաբուծություն, թռչնաբուծու­թյուն, պտղաբուծություն	Հացահատիկային տնտե-սություն, կաթնամսային անասնապահություն,  կար­տոֆիլաբուծություն, բան­ջա­րաբուծություն, խաղողա­գործություն, թռչնա­բու­ծություն, բոստանային կուլտուրաների արտա­դրություն, մեղվաբուծություն, պտղաբուծություն, թթի արտադրություն, բրդի արտադրություն	Հացահատիկային տնտե­սություն, կաթնամսային անասնապահություն, խաղողագործություն, բանջարաբուծություն կարտոֆի­լա­բուծություն, պտղաբու­ծություն, ձկնաբուծություն
Մարտունի	Խաղողագործություն, հացահատիկային տնտե­սություն, կաթնամսային անասնապահություն,  բրդի արտադրություն, բանջարաբուծություն, պտղաբուծություն թռչնաբուծու­թյուն, կարտոֆիլա­բուծություն	Հացահատիկային տնտե­սություն, կաթնամսային անասնապահություն,  կար­տո­ֆիլաբուծություն, բանջա­րաբուծություն, խաղողա­գործություն, բոստանային կուլտուրաներ, թռչնա­բու­ծություն, պտղաբուծու-թյուն, մեղվաբու­ծություն, թթի արտադրու­թյուն, բրդի արտադրություն	Հացահատիկային տնտե-սություն,կաթնամսային անասնապահություն, խաղողագործություն, պտղաբուծու­թյուն, թռչնաբուծու­թյուն, թթի արտադրություն, մեղվա­բու­ծու­թյուն,

1	2	3	4
Հադրութ	Խաղողագործություն, կաթնամսային անասնա­պահություն, հացահա­տիկային տնտեսություն, բրդի արտադրություն, բանջարաբուծություն, թռչնաբուծու­թյուն, կարտոֆիլա­բու­ծություն, պտղաբու­ծություն	Հացահատիկային տնտեսու­թյուն, կաթնային անասնա­պահություն,  կարտոֆիլաբու­ծություն, բանջարաբու­ծու­թյուն, թռչնաբուծու­թյուն, խաղողագործություն, բոս-տանային կուլտուրաների արտադրություն, պտղաբու­ծություն, մեղվաբուծություն, թթի արտադրություն, բրդի արտադրություն	Հացահատիկային տնտե­սություն, կաթնամսային  անաս­­նապա­հություն,  խա­ղողագործություն, պտղաբու­ծու­թյուն, թթի արտադրու­թյուն, մեղվաբու­ծու­թյուն,
Շուշի	Կաթնամսային անասնա­պահություն, մսի արտա­դրություն, հացահատի­կային տնտեսություն, բրդի արտադրություն, կարտոֆիլաբուծություն, բանջարաբուծություն, թռչնաբու­ծություն, պտղաբու­ծություն	Հացահատիկային տնտե­սություն, կաթնամսային անաս­նապահություն, կար­տո­ֆիլաբուծություն, բանջա­րաբուծություն,   թռչ­նաբուծություն, բոստա­նային կուլտուրաների արտա­դրու­թյուն, մեղվա­բուծություն, պտղաբու­ծություն, բրդի արտադրու­թյուն	մսակաթնային տավարաբուծություն, ոչխարաբուծություն,  կարտոֆիլաբուծություն, մեղվաբուծություն
Շահումյան		Հացահատիկային տնտե­սություն, կաթնամսային անասնապահություն,  կար­տո­ֆիլաբուծություն, բանջա­րաբուծություն, բոստանային կուլտուրա-ներ, թռչ­նա­բուծություն, մեղվաբու­ծություն, պտղաբուծություն, բրդի արտադրություն	Կաթնամսային տավարաբուծություն, ոչխարաբուծություն, կարտոֆիլա­բուծություն,  պտղաբուծություն, մեղվա­բուծություն
Քաշաթաղ		Հացահատիկային տնտեսություն, կաթնամսային անաս­նա­­պա­հություն,  կարտո­ֆիլա­­բուծություն, բանջարա­բու­ծություն, թռչնա­բուծու­թյուն, բոստանային կուլտուրաների արտա­դրու­թյուն, պտղաբուծու­թյուն, մեղվաբուծություն,  բրդի արտադրություն	Հացահատիկային տնտե­սություն, կաթնամսային տավարաբուծություն, ոչխարաբուծություն, բան­ջարա­բուծություն, պտղա­բուծու­թյուն, բոստանային կուլ­տու­րաների արտա­դրու­թյուն, խաղողա­գոր­ծու­թյուն, մեղվաբու­ծու­թյուն

Գյուղատնտեսության ռացիոնալ տեղաբաշխման և մասնագիտացման քաղաքա­կանության հիմնական ուղղություններն են`

1)     ելակետ ունենալով բնատնտեսական ներուժի արդյունավետ օգտագործումը և գյուղական բնակավայրերի սոցիալ-տնտեսական վիճակի բարելավումը՝ շրջանների սոցիալ-տնտեսական զարգացման ծրագրավորումը,

2)     գյուղատնտեսության սուբսիդավորման, արտոնյալ վարկավորման և այլ ծրագրերի       իրականացման տարբերակված մոտեցումների կիրառում` ըստ տարածաշրջա­նային զարգացման գերակայությունների,

3)     ելակետ ունենալով հեռավոր և սահմանամերձ տարածաշրջանների զարգացման առաջ­նայնությունը` նպատակային վարկավորման և մարքեթինգային աջակցու­թյան միջոցով փոքր և միջին ձեռնարկատիրության աշխարհագրության  ընդլայ­նումը,

4)     շուկայական ու արտադրական և գյուղի սոցիալական ենթակառուցվածքների զար­գացման ճանապարհով ներդրումային պայմանների բարելավումը,

5)     միջշրջանային տնտեսական ինտեգրացման խթանումը և զարգացումը։

Սահմանամերձ բնակավայրերի տնտեսական և սոցիալական զարգացման համա­լիր աջակցություն, ինչի նպատակով անհրաժեշտ է իրականացնել հետևյալ միջոցա­ռումները`

1)     սակավաբնակ բնակավայրերի ամրապնդում,

2)     սահմանային գոտու թույլ զարգացած տարածքներում քաղաքաշինական-տնտեսա­կան առաջնահերթ զարգացման ռեժիմի սահմանում,

3)     տրանսպորտային և ինժեներական ենթակառուցվածքների կրկնորդված ցանցի, տեղական նշանակության ճանապարհների ցանցի ընդլայնում, հեռախոսակապի և հեռուստահաղորդումների սփռման որակի բարելավում և աշխարհագրության ընդլայնում,

4)     գյուղատնտեսական գործունեություն ապահովող պետական աջակցությամբ ծրագրերի համար սահմանամերձ գոտում իրականացման առաջնահերթության ապահովում,

5)     սահմանամերձ գոտու գյուղատնտեսության և գյուղի զարգացման համալիր ծրագրի և դրա իրականացման միջոցառումների մշակում։

6. ՀՈՂԱԲԱՐԵԼԱՎՈՒՄ ԵՎ ՇՐՋԱԿԱ ՄԻՋԱՎԱՅՐԻ ՎՐԱ ԲԱՑԱՍԱԿԱՆ ՆԵՐԳՈՐԾՈՒԹՅԱՆ ՄԵՂՄԱՑՈՒՄ

Հանրապետության գյուղատնտեսության զարգացման համար կարևորագույն  նշանակություն ունի հողաբարելավման համալիր միջոցառումների իրականացումը, որոնց կարևոր բաղադրիչներից են ոռոգման համակարգերի և հողերի բարելավման միջոցառումները։ Վերջիններիս կուղղվեն վարկային և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության պետական բյուջեից ֆինանսավորվող մի շարք ծրագրեր։

            Սույն ռազմավարության շրջանակներում ոռոգման համակարգերի զարգացման հիմնական ուղղություններն են.

1)     ոռոգման համակարգի կառավարման կառուցվածքի կատարելագործում և տեխ­նի­կական վիճակի բարելավում,

2)     մեխանիկական ոռոգումն ինքնահոսի փոխարինման, ոռոգման ջրի տնօրինման, տրման և հաշվառման իրավական-կազմակերպական հստակ մեխանիզմների ստեղ­ծում,

3)     նպաստել ջրօգտագործողների ընկերությունների ստեղծմանը և հետագա զար­գաց­մանը, ինչպես նաև ջրօգտագործողների ընկերությունների միությունների ստեղծ­անը,

4)     աջակցություն ներտնտեսային ոռոգման ցանցի վերականգնմանը,

5)     «Ոռոգվող գյուղատնտեսություն» խորագիրը կրող ծրագրի իրականացում։ 2009-2011 թվականներին պետական բյուջեի միջոցների հաշվին կապիտալ ներդրումներով 8365.0 մլն դրամ ուղղվելու է ոռոգման ոլորտում առկա հիմնախնդիրների լուծմանը, որի արդյունքում նախատեսվում է առկա 2500 հա ոռոգվող հողատարածքները 2011 թվականին հասցնել 13820 հա։ Ծրագրով նախատեսվում է հետագայում ոռոգվող հողատարածքները հասցնել 15000 հա,

6)     պատվարների անվտանգության ծրագրի իրականացում,

7)     մինչև 2015 թվականը Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության կառավարության երաշխավորությամբ կազմված ծրագրե­րով ինքնահոս համակարգերի կառուցում,

8)     նոր ջրամբարների կառուցում և եղած ջրամբարների վերանորոգում,

9)     գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ոռոգման նորմերի ու ռեժիմների ճշտման ծրագրի իրականացում։ Ծրագրի արդյունքում ավելի քան 30 տարվա վաղեմության ոռոգման նորմերի և ռեժիմների փոխարեն կառաջարկվեն նոր, ոռոգման ժամա­նակակից պայմաններին բավարարող նորմեր և ռեժիմներ,

10)  ոռոգման նոր տեխնոլոգիաների ներդրում, որը կնպաստի ջրի արդյունավետ օգտագործմանը։                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    

7. ՕՐԳԱՆԱԿԱՆ ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԱՄԱՐ ՆԱԽԱՊԱՅՄԱՆՆԵՐԻ ՍՏԵՂԾՈՒՄ ԵՎ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ՀԻՄՔԵՐԻ ՁԵՎԱՎՈՐՈՒՄ

Միջազգային շուկայում, հատկապես` Եվրոմիության երկրներում տարեց-տարի աճում է պահանջարկը ինչպես թարմ, այնպես էլ վերամշակված օրգանական պարենամթերքի նկատմամբ։

Օրգանական գյուղատնտեսական արտադրությունը հիմնված է կայուն և հավա­սարակշռված ագրոէկոհամակարգերի ստեղծման, պահպանության, աղտոտող տեխ­նոլո­գիաների օգտագործման բացառման, քիմիական նյութերի կիրառման խիստ սահմանափակման, բույսերի տեսակների, ինչպես նաև կենդանիների ցեղերի կենսա­բազմազանության ավելացման և հողի բնական բերրիության բարձրացման, արդյունա­վետ ցանքաշրջանառության, օրգանական պարարտանյութերի կիրառման, վնասա­տուների ու հիվանդությունների դեմ պայքարի կենսաբանական և ֆիզիկական և այլ մեթոդներով պայքարի կազմակերպման վրա։

Այս բնագավառում արգելվում է գենետիկական վերափոխված օրգանիզմների և դրանց ածանցյալների` իոնացնող ճառագայթման, ինչպես նաև ժամանակակից որևէ կենսա­տեխնոլոգիական մեթոդների կիրառումը։

Անասնաբուծական ծագման մթերքների և դրանց վերամշակումից ստացվող օրգանական սննդամթերքի արտադրության համար կարևոր նախադրյալ է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում ալպիական և ենթալպյան գոտու արոտավայրերի առկայությունը։

Հանրապետությունում օրգանական գյուղատնտեսության ձևավորման ու զար­գաց­ման համար անհրաժեշտ է.

1)     մշակել և գործողության մեջ դնել «Օրգանական գյուղատնտեսության մասին» Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության օրենքը, որը սահմանելու և կարգավորելու է օրգանական գյուղատնտեսության հիմնական սկզբունք-ները, այդ բնագավառում լիազոր մարմնի (Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության գյուղատնտեսության նախարարության) իրավասություն-ները, տեսչական գործունեության և համապատասխանության գնահատման կարգը, օրգանական արտադրության մակնշման և պիտակավորման մոտեցումները, տնտեսվարողների պարտականությունները, ինչպես նաև բնագավառի պետական աջակցության ուղղությունները,

2)     «Օրգանական գյուղատնտեսության մասին» Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության օրենքի կիրարկումն ապահովելու համար անհրաժեշտ է մշակել համապատասխան ենթաօրենսդրական ակտեր, մասնավորապես սահմանել`

ա.  տեսչական գործունեության և պետական վերահսկողության կարգը,

բ.  օրգանական արտադրանքին ներկայացվող պարտադիր պահանջները,

գ. ոչ օրգանական ծագման նյութերի ցանկը, որոնք կարող են օգտագործվել որպես բաղադրամասեր,

դ. բուսական և կենդանական ծագման գյուղատնտեսական հումքից վերամշակված սննդամթերքի փաթեթավորման կարգը,

ե. օրգանական արտադրանքի պահեստավորման, տարավորման, փոխադրման, մակնշման և պիտակավորման կարգը, ինչպես նաև օրգանական պարենամթերքի ապրանքային շարժին վերաբերող այլ գործառույթներին առնչվող իրավական ակտերի մշակումը,

3) մասնավոր հատվածում համապատասխանությունը հավաստող (գնահատող) մարմինների ձևավորմանն աջակցությունը։ Այդ մարմինները պետք է ունենան վերահսկողության (տեսչական գործունեության) համապատասխան փորձ, ռեսուրսներ, որակավորված աշխատակազմ, աշխատանքները իրականացնեն թափանցիկ և համապատասխանության գնահատման գործառույթների իրակա­նացման ընթացքում ապահովեն տնտեսվարողների առևտրային գաղտնիությունը։ Համապատասխանությունը գնահատող մարմինները պետք է հավատարմագրվեն պետական կառավարման լիազոր մարմնի կողմից։ Ընդ որում, օրգանական արտադրանք ներմուծող երկիրը կարող է ցանկացած ժամանակ իրավասու լինել վերստուգում և աուդիտ անցկացնելու հանրապետությունից արտահանվող օրգա­նա­կան մակնշումը կրող պարենամթերքների նկատմամբ,

4) օրգանական արտադրության ազգային ստանդարտների (տեխնիկական կանոնա­կարգերի) մշակում և դրանց ներդաշնակեցումը ընդունված չափորոշիչներին։ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում օրգանական արտադրության խթանման համար անհրաժեշտ է ապահովել աջակցությունը խորհրդատվության, տեղեկատվության տրամադրման, ինչպես նաև լրավճարների ուղղությամբ։

8. ԲՈՒՍԱԲՈՒԾՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ

Ագրոտեխնիկական առաջադիմական տեխնոլոգիաների ներդրում, բարձր ավելացված արժեք ապահովող մշակաբույսերի մշակության ընդլայնում, սելեկցիայի  և սերմնաբուծության համակարգի զարգացում, սերմերի որակի հսկողության գործուն մեխանիզմների կիրառում, բույսերի գենետիկական բազմազանության, ներառյալ` մշակաբույսերի վայրի ցեղակիցների պահպանության ապահովում

         Բուսաբուծության զարգացում։ Ռազմավարության շրջանակներում բուսաբու­ծու­թյան զարգացման գերակայություններն են`

1. ագրոտեխնիկայի առաջադիմական համակարգերի ներդրման միջոցով գյուղա­տնտեսական մշակաբույսերի բերքատվության բարձրացումը և միավոր արտա­դրանքի հաշվով արտադրական ծախսերի կրճատումը,
2. ցանքատարածությունների կառուցվածքի բարելավումը և միավոր տարածությունից ստացվող եկամտի ավելացումը,
3. բարձր ավելացված արժեք ապահովող մշակաբույսերի ներդրումը, մշակության ագրոտեխնիկայի յուրացումը,
4. դաշտային կերարտադրության արդյունավետության բարձրացումը և կերային մշակաբույսերի ցանքատարածությունների զգալի ավելացումը,
5. 118.3 հազ. հա վարելահողերի լիարժեք օգտագործումը, դրանից առնվազն 80.6 հազ. հա ինտենսիվ մշակություն,
6. բազմամյա տնկարկների հիմնադրում մինչև 6.9 հազ. հա, որից պտղատու այգիներ` 3.9, իսկ խաղողինը`  3.0  հազ. հա։

Կանխատեսվող մակարդակի ձեռքբերման ռազմավարության ուղղութ-յուններն են`

1)     հանրապետության գոտիական առանձնահատկություններին համա­պատասխան մշակության և բերքահավաքի առաջադիմական տեխնոլոգիաների արմատա­վո­րումը, որի համար նոր տեխնոլոգիաների ներդրման ծրագրի իրականացում, դրա ուղղությամբ գյուղացիական տնտեսություններին և գյուղատնտեսությունում զբաղ­ված տնտեսավա-րողներին խորհրդատվական ու տեղեկատվական աջակ­ցություն,

2)     բարձր ավելացված արժեք ապահովող մշակաբույսերի տարածքների ընդլայնման նպատակով գյուղատնտեսական մշակաբույսերի կառուցվածքի բարելավման` ցածր ինտեն­սիվության մշակաբույսերը առավել արժեքավոր տեսակներով փոխարինման, հանրապետության պայմաններին համապա-տասխանող մշա­կա­բույսերի (ոլոռ, սիսեռ, հաճար, բուսական յուղի արտադրության համար նախա­տեսված տարբեր կուլտուրաներ և այլն) մշակության տեխնոլոգիաների յուրաց­ման, գյուղատնտեսական մշակաբույսերի մշակության, պարարտացման, պաշտ­պանության առաջավոր տեխնոլոգիաների ներդրման ծրագրերի իրականացում,

3)     բարձր ավելացված արժեքով գյուղատնտեսական մշակաբույսերի արտադրության խթանման նպատակով գյուղացիական տնտեսություններին պետական տեխ­նիկական օժանդակությունը, ինչպես նաև բարձր ավելացված արժեքի մշակա­բույսերի արտադրության ներդրման փորձացուցադրական տնտեսու­թյունների ձևավորում և այս բնագավառում նպատակային վարկերի տրամադրում,

4)     բուսաբուծության ճյուղում բարձր ավելացված արժեքով արտադրության անցման ուղղությամբ հանրապետության տարբեր շրջաններում տեխնոլոգիաների գնա­հատ­ման ծրագրերի իրականացում,

5)     սերմերի արտադրության, օգտագործման բնագավառում «Սերմերի մասին» Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության օրենքի և դրա կիրարկումն ապահովող իրավական ակտերի պահանջների կա­տարում,

6)     սելեկցիայի և առաջնային սերմնաբուծության գիտական ապահովում, երկրոր­դային սերմնաբուծության ոլորտում մասնավոր ձեռներեցության խթանում և սերմարտադրության հավաստագրում,

7)     սորտափորձարկման համակարգի կատարելագործում և ընդլայնում,

8)     առանձնակի ուշադրություն դարձնել բազմամյա կերային մշակաբույսերի սերմնա­բուծությանը,

9)     խաղողի սորտափորձարկման աշխատանքների նպատակաուղղում բարձրորակ, փոխա­դրա­ունակ, սեղանի, ունիվերսալ և տեխնիկական նոր սորտերի ընտրությանն ու ներդրմանը։ Առանձնակի ուշադրություն դարձնել ֆիլոքսերադիմացկուն  տնկանյութի արտադրության և հիվանդությունների ու վնասատուների դեմ պայքարի առաջավոր տեխնոլոգիաների ներդրմանը,

10) բույսերի գենոֆոնդի պահպանության, սելեկցիոն նվաճումների լիարժեք օգտա­գործման և այս ոլորտում Հայաստանի Հանրապետության հետ համագործակցության զարգացում,

ա) Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության կառավարության և դոնոր համայնքի աջակցությամբ Ղարաբաղի գյու­ղատնտեսական մշակաբույսերի և դրանց վայրի ազգակիցների գենետիկական ռեսուրսների բանկի ստեղծում,

բ) սերմերի պահուստային (փոխանցիկ) ֆոնդերի ձևավորում, հանրապետությունում հացահատիկային և կերային մշակաբույսերի, կարտոֆիլի և բանջարեղենի բարձր վերարտադրության սերմացուների կայուն սորտաթարմացման, տեսականու ընդլայնման և սերմերի որակի ստուգման աջակցություն։ Հացահատիկային  մշակաբույսերի սերմնաբուծության զարգացման ծրագրերի մշակում և իրակա­նացում,

գ) սերմնաբուծության և սերմերի որակի հսկողության բնագավառում «Սերմերի մասին» Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության օրենքի պահանջների կատարման, և «Սելեկցիոն նվաճումների պահպանության մասին» Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության օրենքներում համապատասխան լրացումների և փոփոխությունների միջոցով՝ ագրարային կանոնների պահպանման պահանջ­ների ուժեղացում։

      Գյուղատնտեսական մշակաբույսերի սելեկցիայի ժամանակակից տեխնոլո­գիաների ներդրում։

դ) դեղաբույսերի պլանտացիոն աճեցման, հատապտուղների արտադրության և վերամշակման խթանում,

ե) Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության պետբյուջեից և այլ աղբյուրներից կատարվող հատկացումների հաշվին արդյունավետ մեխանիզմների կիրառման միջոցով ավելացնել բույսերի առավել վտանգավոր և մասսայական վարակիչ հիվանդությունների դեմ պայքարի աշխա­տանքների ծավալները։ Բուսասանիտարական առավել կայուն վիճակ ստեղծելու նպատակով բույսերի պաշտպանության միջոցառումների իրականա­ցում նաև ընդհանուր օգտագործման տարածքներում (անտառներ, զբոսայգիներ, արոտա­վայրեր),

զ) բույսերի պաշտպանության միջոցների և պարարտանյութերի ներկրման, պահ­պանության ու վաճառքի գործընթացների իրավական կարգավորում և տեսչական հսկողության ուժեղացում,

է) բույսերի պաշտպանության ինտեգրացված պայքարի ներդրում, կենսաբանական և էկոլոգիապես անվտանգ միջոցների կիրառության ընդլայնում։ 2008 թվականից սկսած` մշակել և իրականացնել ծրագրեր` մորեխների դեմ արդյունավետ պայքարի հա­մար։ Գյուղատնտեսական մշակաբույսերին պատճառված վնասի չափը հասց­նել նվազագույնի և կրծողների դեմ պայքար իրականացված տարածքներում դրանց տարածվածությունը կրճատել առնվազն 80 տոկոսով,

ը) տարբեր կազմակերպական ձևերով գործող բույսերի պաշտպանության ծառայությունների ձևավորման խթանում, դրանց կայացմանը մասնագիտական և խորհրդատվական աջակցություն,

11) հանրապետության ներդրումային դիրքի բարելավման և գյուղատնտեսական մթերքների արտահանման խթանման նպատակով ֆիտոսանիտարական պա­հանջների կատարման ապահովում, ֆիտոսանիտարական վիճակի մոնիթորինգի և տեսչական գործունեության բարելավման աշխատանքների կատարում,

12) հողերի ագրոքիմիական հետազոտության և բերրիության բարձրացման նպա­տակով 2008-2015 թվականներին ծրագրի իրականացման շնորհիվ գյուղատնտեսու­թյունում պարարտացման արդյունավետ սխեմաների կիրառում։

       Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության ագրարային հատվածում մշակ-վող և իրականացվող քաղաքակա­նու­թյունն աջակցելու է կենսաբազմազա-նության պահպանությանը, ինչպես նաև լանդշաֆտ­ների արդյունավետ կառավարման և բարելավման ծրագրավորմանը։ Գյուղատնտեսական մշակա-բույսերի վայրի ցեղակիցների պահպանության աջակ­ցությունն իրականացվելու է հետևյալ ուղղություններով`

1)     մշակաբույսերի և դրանց վայրի նախնիների գենետիկ բանկի ստեղծում,

2)     բնական կերահանդակների բարելավում,

3)     տնտեսական արժեք ներկայացնող տեսակների պլանտացիաների և բուծարան­ների ստեղծում,

4)     անտառների վերականգնում, անտառաշինարարական այլ միջոցառումների իրա­կանացում,

5)     բնական աղետների (երաշտ, խորշակներ, ողողումներ, սելավներ և այլն) կանխատեսում և հետևանքների մեղմմանն ուղղված համալիր միջոցա-ռումների իրականացում,

6)     բնական ռեսուրսների հավասարակշռված օգտագործում։

          Բուսաբուծության ճյուղի փաստացի և կանխատեսվող հիմնական ցուցա­նիշները ներկայացված են 1-ին և 2-րդ աղյուսակներում։

9. ԱՆԱՍՆԱԲՈՒԾՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԱՆԱՍՆԱԲՈՒԺՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ

          Անասնաբուծության ճյուղերի արդյունավետ զուգակցման և ռացիոնալ տեղաբաշխ­ման աջակցություն, տոհմային գործի զարգացման համալիր միջոցառումների իրականացում, անասնաբուժության համակարգի բարելավում և անասնաբուժական միջոցառումների արդյունավետության բարձրացում, անասնաբուծության կերի բազայի զարգացում, անասնաբուծական առևտրային կազմակերպությունների զարգացմանը աջակցություն, գյուղատնտեսական կենդանիների ցեղերի գենետիկական բազմազանության պահպանության ապահովում

            Ռազմավարության շրջանակներում անասնաբուծության զարգացման գերակայու­թյուններն են`

1)     թարմ կաթի և կաթնամթերքների, թռչնի, մսի և ձվի նկատմամբ հանրապետության ներքին շուկայի պահանջարկի ամբողջական բավարարում, պանիրների և վերա­մշակված մսամթերքների արտադրության խթանում,

2)     կերային մշակաբույսերի տարածքների ընդլայնման, արոտների արդյունավետ օգտագործման մեխանիզմների կիրառման միջոցով անասնակերերի սեփական արտա­դրության հնարավորությունների լիարժեք օգտագործում, «Անասնակերի մասին» Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութ-յան օրենքի մշակում,

3)     խորհրդատվության ապահովման և նպատակային վարկավորման միջոցով անասնա­պահական առևտրային կազմակերպությունների ձևավորման խթանում,

4)     անասունների կերակրման և պահվածքի բարելավման, տոհմային գործի զարգացման և անասնաբուժասանիտարական աշխատանքների կազմակերպման մեխանիզմների կատարելագործման միջոցով մթերատվության բարձրացում,

5)     ալպիական արոտների բարելավման և նպատակային օգտագործման համակարգի ներդրման միջոցով բարձր որակի պանիրների արտադրություն` հետագա արտա­հանման նպատակով,

6)     անասնագլխաքանակի հաշվառման բարելավման և համարակալման ու տեղեկա­տվական համակարգի ձևավորման հիման վրա տոհմային գործի ու անասնա­բուժական համակարգի բարելավում, ինչպես նաև` պետական ուղղակի աջակցության ծրագրերի իրականացում,

7)     անասնագլխաքանակի կայունացման տնտեսական հիմքի համար անհրաժեշտ սեփական կերարտադրության իրական հնարավորությունների ընդլայնում` այդ թվում խտացրած կերի արտադրության ներդրում և խթանում։ Դրանից ելնելով` մոտակա ժամանակահատվածում կպահպանվի անասնագլխաքանակի ավելացման միտումը։

Անասնապահության ճյուղի փաստացի և կանխատեսվող հիմնական ցուցանիշները ներկայացվել են 6-րդ և 7-րդ գծապատկերներում։

Գծապատկեր 6. Գյուղատնտեսական կենդանիների գլխաքանակը

 

 

    Գծապատկեր 7. Անասնաբուծական մթերքների արտադրության

 կանխատեսվող ցուցանիշները

Գյուղացիական տնտեսությունները կավելացնեն խոշոր եղջերավոր անասունների, ոչխարների, այծերի և խոզերի գլխաքանակը, քանի որ, անգամ եկամտաբերության ցածր մակարդակի պարագայում դրանք ապահովում են զբաղվածության կայուն մակարդակ, դրամական հոսքերի սեզոնայնության մեղմացում, թարմ և վերամշակված անասնա­պահական մթերքների նկատմամբ ներտնտեսային կարիքների բավարարում և բարձր իրացվելիություն ունեցող ակտիվների առկայություն։ Գյուղացիական տնտեսություն­ներում անասնագլխաքանակի ավելացմանը կնպաստեն նաև գյուղական համայնքներում ստեղծվելիք կաթի հավաքման և իրացման կառույցները, սպանդանոցները, արոտա­վայրերի բարելավման ծրագրերը և դաշտային կերարտադրության զարգացումը։             Անասնապահական մթերքների արտադրության ուղղվածություն ունեցող առևտրա­յին կազմակերպությունները նույնպես կավելացնեն թռչունների, խոզերի և խոշոր եղջե­րավոր անասունների գլխաքանակը, որովհետև համեմատաբար խոշոր տնտեսություն­ներն ունեն տոհմային ուղղվածություն, թարմ իրացումից բացի` նաև վերամշակման հնարավորություններ։             Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության պարենային ապահովության մակարդակի բարձրացմանը կնպաստեն նաև մեղվաբուծության և ձկնաբուծության զարգացումը։ Այդ նպատակի համար ավելի կընդլայնվի մեղվաբույծներին խորհրդա­տվական և տեխնիկական աջակցության ցուցաբերումը, մեղվաբույծների հասարակական կազմակերպությունների մասնակցությամբ ոլորտի օրենսդրական կարգավորման, մեղրի և նրա հետ առնչվող ապրանքների (մեղրամոմ, մեղվի թույն և այլն) արտահանման գործըն­թացների սկիզբը։             Ձկնաբուծության ոլորտի ընդլայնման ուղղությամբ աշխատանքներ կտարվեն ձկնաբուծական արտադրանքի ավելացման՝ ներքին շուկան բավարարելու ուղղու­թյամբ։             Խորհրդատվությամբ և նպատակային վարկավորման միջոցով առևտրային կազ­մա­կեր­պությունների ձևավորմանն աջակցելը` անասնապահական ճյուղի նախընտրելի մաս­նագիտացմանը համապատասխան, ևս կարևոր նախապայման է։ Հիմք ընդունելով վերոհիշյալ գերակայությունները և զարգացման միտումները՝ կանխատեսվել են անաս­նաբուծության հիմնական ցուցանիշները (աղյուսակներ 3, 4)։ Կանխատեսող մակարդակի ապահովման ռազմավարական ուղղություններն են. համալիր միջոցառումների իրականացում, որոնց նպատակն է տոհմային գործի զար­գա­ցումը։ Գյուղատնտեսության  բնագավառում իրականացված վերափոխումներին հա­ջոր­դող ժամանակահատվածում տոհմային գործի անտեսման և արհեստական սերմնա­վոր­ման ծավալների զգալի կրճատման արդյունքում հանրապետության պայմաններին հար­մա­րեցված անասունների ցեղերի գենոֆոնդի պահպանությունը վտանգվել է, տեղի է ունե­ցել հետադարձ տրամախաչում և, հատկապես, խոշոր եղջերավոր անասունների տոհ­մա­յին հատկանիշները վատացել են։ Տոհմային գործի զարգացման նպատակով նախա­տես­վում են` 1)     տոհմային գործի զարգացմանը միտված` երկարաժամկետ նպատակային ծրագրի մշակում և իրականացում, 2)     հանրապետության պայմաններին հարմարեցված անասունների ցեղերի գենոֆոնդի, գյուղատնտեսական կենդանիների ցեղերի գենետիկական բազմազանության պահ­պանություն և սելեկցիոն նպատակներով դրանց օգտագործում, արհեստական սերմ­նա­­վորման ենթարկվող անասնագլխա-քանակի ավելացում և դրա արդյունքում սերնդա­­տվության ցուցանիշների և մատղաշի տոհմային հատկանիշների բարե­լա­վում, 3)     գյուղատնտեսական կենդանիների հաշվառման և համարակալման համար նախա­դրյալների ու պայմանների ստեղծում, համապատասխան ծրագրի իրականացում, 4)     գյուղատնտեսական կենդանիների գենոֆոնդի պահպանման և կատարելագործման, ինչպես նաև նոր ցեղերի ստեղծմանն ուղղված աշխատանքների իրականացման հա­մար գիտահետազոտական համակարգի ու լիցենզավորված տոհմային անասնա­բու­ծությամբ զբաղվող տնտեսություններին բազմակողմանի աջակցություն, 5)     անասնապահական տնտեսությունների` որոշակիացված չափանիշների սահմանում և խորհրդատվական ու նպատակային վարկավորման միջոցով այդպիսի տնտեսու­թյուն­ների ձևավորման աջակցություն` ըստ գոտիական առանձնահատկությունների։ Կերարտադրության, կերակրման և պահվածքի բարելավում։ 1990 թվականի համեմա­տու­թյամբ` դաշտային կերարտադրության ցանքատարածությունների 641 անգամ կրճատ­ման, սահմանված նորմաներից նկատելիորեն շեղված անասունների կերակրման, հատ­կապես հյութալի և համակցված կերերի օգտագործման ծավալների կրճատման, արոտա­վայրերի հնարավորությունների չափազանց սահմանափակ օգտագործման հետևանքով խիստ վատացել են անասունների կերակրման և պահվածքի պայմանները։ Դրա արդյուն­քում, տնտեսական վերափոխումներին նախորդող ժամանակահատվածի համե­մա­տու­թյամբ, պակասել են` անասնագլխաքանակը և անասունների մթերատվությունը։ Կերար­տա­դրության հնարավորությունների օգտագործման և զարգացման, անա­սունների կերա­կրման և պահվածքի բարելավման նպատակով նախատեսվում են` 1)     դաշտային կերարտադրության զարգացման և նրա կառուցվածքի բարելավման հաշ­վին սեփական արտադրության կերերով ապահովվածության մակարդակի բարձ­րացում, 2)     արոտավայրերի երկարաժամկետ վարձակալության խրախուսում, հեռագնա արոտների արդյունավետ օգտագործմանը նպաստող մեխանիզմների ներ­դրում, արոտավայրերի վարձակալների կողմից արոտների բարելավմանն ուղղված միջոցառումներին տեխնիկական աջակցության և խորհրդա­տվության ապահովում, 3)     ալպիական արոտների արդյունավետ օգտագործման մեխանիզմների կիրառում, 4)     բազմամյա կերային մշակաբույսերի տարածքների ընդլայնման միջոցով դաշտային կերարտադրության կառուցվածքի բարելավում, 5)     հատիկային և համակցված կերերի, ինչպես նաև սպիտակուցային և վիտամինային հավելումների արտադրության գծով փոքր և միջին ձեռնարկատիրության աջակցություն, ըստ ենթաշրջանների խտացված կերերի արտադրության խթանում պետության օժանդակությամբ, 6)     լեռնային արոտավայրերի դեգրադացման աստիճանի գնահատում և դրանց բարե­լավման միջոցառումների մշակում։ Անասնաբուժական համակարգի բարելավման նպատակով նախատեսվում են` 1) կենդանիների վարակիչ հիվանդությունների կանխարգելում, կենդանիների և մարդու համար ընդհանուր հիվանդություններից ազգաբնակչության պաշտպանություն և հան­րա­պետությունում հակահամաճարակային կայուն իրավիճակի ձևավորում։ Սկսած 2008 թվականից հիվանդությունների կանխարգելման ծրագրերի իրականացման միջո­ցով ապահովել առավել վտանգավոր հիվանդություններով (սիբիրախտ, բրուցելյոզ, տուբերկուլյոզ, դաբաղ, խշխշան պալար, խոզերի ժանտախտ և այլն) վարակված կենդանինների գլխաքանակի նվազեցում։ Պարտադիր անասնաբուժական միջոցա­ռումների ցանկում ներառել նաև կատաղության և թռչունների ժանտախտ հիվանդու­թյունները, 2) անասնաբուժության բնագավառի օրենսդրական հիմքերի հետևողական կարգավորում, սննդի անվտանգության պահանջների ուժեղացում, անասնաբուծական մթերքների սանիտարական փորձաքննության համակարգի բարելավման նպատակով այդ գործառույթն իրականացնող սուբյեկտների հավատարմագրում, լաբորատորիաների տեխնիկական հագեցվածության բարձրացում և կադրային ապահովում, 3) անասնաբուժության զարգացման և հակահամաճարակային միջոցառումների նպա­տակային ծրագրի իրականացում, 4) նորմատիվային փաստաթղթերի նույնականացումը միջազգայնորեն ընդունված ստանդարտներին, տեսչական հսկողության ուժեղացում, 5) տարածաշրջաններում պետական անասնաբուժական ծառայությունների վերա­կազմավորման, դրանց գույքի ապապետականացման և պետության աջակցությամբ մասնավոր անասնաբուժական ծառայության ձևավորման խթանում, 6) գյուղական համայնքներում անասնաբույժների ինստիտուտի ամրապնդում` դրանց նյութատեխնիկական բազայի համալրման, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության պետական բյուջեից հատկացումների ավելացման և վճարովի անասնաբուժական ծառայությունների ընդլայնման միջոցով։   10. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՀՈՒՄՔԻ ՎԵՐԱՄՇԱԿՈՒՄ Ոլորտի զարգացում և վերամշակող կազմակերպությունների ռացիոնալ տեղաբաշխում։ Առաջավոր տեխնոլոգիաների ներդրում և արտադրանքի մրցունակության բարձրացում։ Մարքեթինգային աջակցություն և հումք արտադրողների հետ պայմանագրային հարաբերությունների զարգացում   Արցախում ավանդաբար զարգացած էր գինեգործությունը, բանջարեղենի, մսի և կաթի վերամշակման ու գարեջրի արտադրությունը։ Այս համակարգը հիմնականում ուղղված էր ներքին պահանջարկի բավարարմանը, սակայն գինիների զգալի մասն արտա­հանվում էր Խորհրդային Միության հանրապե-տություններ, մասնավորապես, Ռու­սաս­տան։ Տնտեսական բարեփոխումներին հաջորդող ժամանակահատվածի հարաբերու­թյունների փոփոխությունները ցույց տվեցին, որ անցյալից ժառանգած գործարանները` իրենց հզորություններով և տեխնոլոգիական մակարդակով, չեն բավարարում ներքին և արտաքին շուկայի ներկայիս պահանջները։ Ուստի, մասնավորեցումից հետո խիստ սահմանափակ թվով վերամշակող ընկերություններ ենթարկվեցին տեխնոլոգիական վերազինման և թողարկում են ներքին շուկայում մրցունակ արտադրանք։ 90-ական թվա­կան­ներին գյուղատնտեսական հումք վերամշակող համակարգի հզորությունների սահմա­նափակումը մեծապես ազդեց խաղողի այգիների տարածության կրճատման, ինչպես նաև հումք մատակարարող գյուղացիական տնտեսությունների վրա։             Արցախի հաղորդակցության ուղիների արդի վիճակում գինեգործության զարգաց­ման միակ ուղին սեփական հումքի վրա մրցունակ արտադրության զարգացումն է։ Այսինքն, հիմնական ճանապարհը բարձրորակ գինիների և կոնյակների արտադրությունն է։ Այդ նշանակում է, որ նոր հարաբերությունների համակարգում հարկավոր է արմա­տա­պես վերանայել այգիների տեղաբաշխումը, դրանց սորտային կազմը, գինեգործության ու խաղողագործության զարգացման ուղղությունները։ Վերջին տարիներին գյուղատնտեսական մթերքների վերամշակման համակարգում նկատելի է արտադրական ծավալների նվազեցում։  Պտուղ-բանջարեղենի և խաղողի վերա­­­մշակող արդյունաբերության արտադրության փաստացի և կանխատեսվող ծավալ­ները տրված են 5-րդ և 6-րդ աղյուսակներում։ Ռազմավարական առումով այս համակարգի զարգացման գերակայութ-յուններն են` 1)     արտադրական հզորությունների ընդլայնում, տեսականու մեծացում և արտա­դրանքի մրցունակության բարձրացում, 2)     շուկայահանման գործառույթների ակտիվացում և արտահանման ծավալների ավե­լացում, 3)     որակի կառավարման, ստանդարտացման և հավաստագրման միջազգային չափա­նիշները բավարարող համակարգի ներդրում, 4)     վերամշակող արտադրության ռացիոնալ տեղաբաշխում, հատկապես Ասկերանի, Մարտունու, Մարտակերտի, Հադրութի և Քաշաթաղի շրջաններում վերամշակման ոլորտի փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման խթանում։ Գյուղատնտեսական հումքի վերամշակման համակարգի պետական աջակցության ուղղություններն են` 1)     արտաքին առևտրի ռազմավարության հստակեցում, 2)     բիզնես-տեղեկատվության տարածում, մարքեթինգային և գիտական հետազոտու­թյունների ընդլայնում, 3)     մասնագիտական կադրերի պատրաստում և առաջադիմական տեխնոլոգիաների ներդրման տեխնիկական աջակցություն, 4)     հումք արտադրողների և վերամշակողների միջև կոոպերացիայի ձևավորմանն աջակցություն, 5)     շուկային արագ հարմարվող փոքր արտադրությունների ստեղծմանն աջակ­ցություն, 6)     խաղողագործության, գինեգործության և մարքեթինգային բնագավառում կադրերի պատրաստում, վերապատրաստում, գիտական հետազոտությունների իրականա­ցում և դրանց արդյունքների ներդրմանն աջակցություն, 7)     վերամշակող արդյունաբերության, հատկապես գինիների, մուրաբաների, ջեմերի, կոնֆիտյուրների, չրերի, համեմունքների, ազգային աղանդերների և այլնի (դոշաբ, ըմպելիքների և թեյերի համար խոտաբույսերի և դեղաբույսերի փաթեթավորում և այլն) արտադրության ուղղությամբ փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգաց­ման խթանում, 8)     վերամշակող կազմակերպությունների և տեխնիկական սորտերի խաղող արտա­դրողների միջև պայմանագրային փոխհարաբերությունների ձևավորման գործըն­թացին աջակցություն` այդ ուղղությամբ գործող մեխանիզմների մշակում, որոնք պետք է միտված լինեն վարկավորման մատչելիության բարձրացմանը, 9)     խաղողագործության և գինեգործության զարգացման գործում տեղական և արտա­քին ներդրումների համար բարենպաստ գործարար և ներդրումային միջավայրի ձևավորում, հումքի արտադրության և վերամշակող համատեղ կազմա­կեր­պու­թյունների ստեղծման խթանում, 10) ներքին և արտաքին շուկաներում խաղողի վերամշակումից ստացված արտադրա­տեսակների մրցունակությունը բարձրացնելու նպատակով փոխշահավետ առև­տրային կապերի ընդլայնում, 11) քաղաքական կայունության և մակրոտեխնիկական նպաստավոր միջավայրի միջոցով գործարարության ռիսկերի նվազեցում և ներդրումային կանխատեսելի պայմանների ապահովում։ Գյուղական համայնքներում գյուղատնտեսական մթերքների վերամշակման փոքր ու միջին ձեռնարկատիրության սուբյեկտների ձևավորմանը կուղղվի «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության շրջաններում փոքր ու միջին ձեռնարկատիրության զարգացմամբ գյուղատնտեսական ներուժի օգտա­գործման արդյունավետության բարձրացման» հայեցակարգով նախատեսված միջոցա­ռումների իրականացումը։ Մասնավորապես, հայեցակարգը նպատակաուղղված է հան­րա­պետության շրջաններում փոքր ու միջին ձեռնարկատիրության սուբյեկտների արդյու­նավետ տեղաբաշխմանը։ Ըստ արտադրական ուղղությունների` հայեցակարգի իրակա­նացումը կնպաստի փոքր ու միջին ձեռնարկատիրության սուբյեկտների թվաքանակի 5-6 անգամ ավե­լացմանը։   11. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ՍՊԱՍԱՐԿՈՂ ԵՎ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ԵՆԹԱԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔՆԵՐԻ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄ             Գյուղատնտեսական արտադրության արդյունավետ կազմակերպման համար անհրաժեշտ է արտադրատեխնիկական սպասարկման ենթակառուց-վածքների զարգա­ցած համակարգ։             Արցախի լեռնային մակերևույթը, փոքր տարածքի վրա տարբեր բնական գոտիների առկայությունը և կլիման ռիսկային գյուղատնտեսության բնութագրիչներն են։ Ուստի, սպասարկող ենթակառուցվածքների զարգացումը պետք է առավելագույնս համապա­տասխանի հանրապետության առանձնահատկություններին և նպաստի գյուղատնտե­սական ռիսկերի մեղմացմանը։ Առաջնային նշանակություն ունեն արտադրա­տեխնի­կական սպասարկումների, բնական անբարենպաստ երևույթների մեղմանն ուղղված համակարգերի զարգացումը։             Գյուղատնտեսություն սպասարկող ենթակառուցվածքների զարգացման գերակա­յու­թյուն­ներն են. 1)     կոոպերացման սկզբունքով գյուղատնտեսությանը սպասարկող կառույցների ձևա­վորման աջակցություն և դրանց գործունեության համար բարենպաստ պայմանների ստեղծում, 2)     գյուղացիական տնտեսությունների տեխնիկական հագեցվածության բարելավման նպատակով տեխնիկական ռեսուրսներով ապահովածության մակարդակի բարձ­րացում, 3)     բնական աղետների դեմ պայքարի նոր տեխնոլոգիաների ներդրում, 4)     գյուղական ճանապարհների նորոգում։ 1. Արտադրատեխնիկական սպասարկումների զարգացում և արտադրութ-յան տեխնիկական հագեցվածության բարձրացում Արտադրատեխնիկական սպասարկումների զարգացումը և արտադրության տեխնիկական հագեցվածության բարձրացումը գյուղատնտեսության ինտենսիվացման կարևոր ուղղություններից է։ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության կառավարությունը որդեգրել է արտադրատեխնիկական սպասարկման կազ­մա­կերպությունների ապապետականացման և արտադրության տեխնիկական հագեց­վածության բարձրացման անուղղակի աջակցության քաղաքականություն։ Հետևաբար սահմանվում են արտադրատեխնիկական սպասարկման զարգացման և արտադրության տեխնիկական հագեցվածության բարձրացման հետևյալ ռազմավարա­կան ուղղությունները. 1) արտադրատեխնիկական սպասարկումների իրականացում` գերազանցապես առև­տրային կազմակերպությունների և անհատ ձեռնարկատերերի միջոցով, բնագավառի սպասարկողների համար մրցանակային հավասար պայմանների ստեղծում, 2) արտադրատեխնիկական սպասարկումներ իրականացնող ընկերությունների տեխ­նիկական հագեցվածությունը բարձրացնելու նպատակով` տեխնիկայի ձեռքբերման լիզինգային մեխանիզմների ներդրմանը աջակցություն, 3) հանրապետության ուղղաձիգ գոտիականության առանձնահատկություններին հա­մապատասխան տեխնիկայի շարժուն օգտագործման կազմակերպման աջակ­ցություն, 4) տարբեր դրամաշնորհների միջոցով նոր տեխնիկայի և այլ նյութական միջոցների ձեռքբերման քաղաքականության շարունակում, 5) տարբեր դրամաշնորհային ծրագրերի և պետական աջակցության շրջանակներում ներ­մուծված հանքային պարարտանյութերի և այլ ռեսուրսների մատակարարում` գյու­ղացիական տնտեսությունների համար մատչելի պայմաններով։ 2. Գյուղի սոցիալական ենթակառուցվածքների զարգացում Գյուղական բնակչության կենսամակարդակի և գյուղատնտեսության ճյուղի արդյու­նավետության բարձրացման համար կարևոր նշանակություն ունի գյուղի սոցիա­լական ենթակառուցվածքների զարգացումը։ Շուկայական հարաբերու-թյունների ձևավոր­ման անցումային շրջանում դեռևս կպահպանվի պետության կողմից այդ ենթակառուց­վածքներին ուղղակի աջակցության անհրաժեշտությունը։ Հետագայում աստիճանաբար կմեծանա տեղական ինքնակառավարման մարմինների և մասնավոր հատվածի մասնակցությունը սոցիալական ենթակառուցվածքների զարգացմանն ու դրանց կառա­վարմանը։ Սույն ռազմավարության շրջանակներում կարևորվում է գյուղի սոցիալական զարգացման հետևյալ ուղղությունները. 1)     կրթամշակութային և մարզական օբյեկտների շինարարություն և վերա­նորոգում, 2)     ագրոտուրիզմի զարգացման ծրագրերի մշակում և իրականացման տեխնիկական աջակցություն, 3)     փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացում, 4)     գյուղաբնակ կանանց գործարար ակտիվության բարձրացման նպատակային ծրագրե­րի իրականացում, 5)     2008 թվականից գյուղատնտեսության սուբսիդավորման և հարկային համակարգի հստա­կեցում։ 3. Գյուղատնտեսական ռիսկերի մեղմացում Արցախի ռիսկային գյուղատնտեսության պայմաններում նախատեսվում են ռիս­կերի կանխատեսման, հնարավորինս կանխարգելման և հետևանքների հաղթահար­ման հետևյալ ուղղությունները. Բնական ռիսկերի գծով. 1)     գյուղատնտեսության փոխադարձ ապահովագրության համակարգի ներդրմանը աջակցություն, 2)     հակակարկտային համակարգի վերականգնման փորձնական ծրագրի իրակա­նացում, 3)     ջրախնայողական տեխնոլոգիաների ներդրում, 4)     երաշտի և սակավաջրության պայմաններում ոռոգման ջրի օգտագործման կանոնա­կարգում, 5)     հակահեղեղային և սողանքների վերացման միջոցառումների իրականացում, 6)     գյուղատնտեսական մշակաբույսերի բերքի կանխատեսման ու ծրագրավորման համակարգի ներդրում։ Մակրոտնտեսական ռիսկերի գծով Ոռոգման ջրի և էլեկտրաէներգիայի սակագների բարձրացումը, ինչպես նաև ավելացված արժեքի հարկով հարկման ռիսկերի ազդեցությունը գյուղատնտեսական արտադրանքների մրցունակու­թյան վրա մեղմացնելու նպատակով նախատեսվում է. 1)     գյուղատնտեսական արտադրանքների իրացումից ավելացված արժեքի հարկի վճարման  կանոնա­կարգման հայեցակարգի ընդունում, 2)     գյուղատնտեսության սուբսիդավորման ուղղությունների հստակեցում։                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      4. Գյուղական ճանապարհների վերականգնում Գյուղի սոցիալական զարգացման և գյուղատնտեսության արդյունավե-տության բարձրացման նպատակով «Գյուղական ճանապարհների վերա-կանգնման» ծրագրերի կազմում և իրականացում։ Նշվածից բացի, այլ ծրագրերով պետք է ապահովվի սահմանամերձ և լեռնային գյուղական համայնքների ճանապարհների առաջնահերթ կառուցումն ու վերանորոգումը։   12. ԱԳՐԱՐԱՅԻՆ ՈԼՈՐՏԻ ՀԱՐԿԱՅԻՆ ԵՎ ՎԱՐԿԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ԲԱՐԵԼԱՎՈՒՄ             Գյուղատնտեսական արտադրանքների իրացումից ավելացված արժեքի հարկի արտոնության վերացումը պահանջում է նոր մոտեցումներ և կառուցակարգեր։ Հակառակ պարագայում այդ միջոցառման հետևանքով կառաջանան մի շարք հիմնախնդիրներ։ Մասնավորապես այն կհանգեցնի. 1)     գյուղացիական տնտեսությունների վերարտադրողական կարողությունների նվազ­ման, 2)     գյուղատնտեսական ապրանքայնության մակարդակի և գյուղացիական տնտեսու­թյունների եկամուտների կրճատման, 3)     տնտեսվարող սուբյեկտների մրցունակության թուլացման, 4)     հարկային վարչարարության բարդության, քանի որ ավելացված արժեքի հարկի արտոնության համա­տարած վերացումը, իրականացման տեսանկյու-նից գործնականորեն անհնար է` հաշվի առնելով տնտեսավարող սուբյեկտների զգալի քանակությունը։ Վերոշարադրյալից ելնելով` առաջարկվում է գյուղատնտեսության ոլորտում ավելացված արժեքի հարկի կարգավորման հետևյալ ուղղությունները` 1)     բարձրացնել գյուղատնտեսական գործունեություն իրականացնող տնտեսվա-րող սուբյեկտների ավելացված արժեքի հարկով չհարկվող բարձր շեմ։ 2)     ավելացված արժեքի հարկի նվազեցման դրույքաչափի սահմանում։          Նպատակահարմար է ավելացված արժեքի հարկի ներկայիս հարկվող շրջանառությունից 20 տոկոս դրույքաչափը գյուղատնտեսության ոլորտում սահմանել 10 տոկոս։ 3)     «Հաստատագրված դրույքաչափի համակարգի» ներդրում։ Որպես չհարկվող շեմ, այս դեպքում կիրառվում է գյուղատնտեսական հողատես­քերի և անասնագլխաքանակի որոշակի մակարդակ։ Դրանից բարձրի դեպքում սահման­վում է միավոր հողատարածքի կամ անասնագլխաքանակի հաշվով ավելացված արժեքի հարկի հաստատա­գրված դրույքաչափ։ Նշված քաղաքականության իրականացման համար անհրաժեշտ է մեծածավալ նախապատրաստական աշխատանք, որի շրջանակներում առանձնացվում են հետևյալ միջոցառումները. 1)     Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության համապատասխան օրենքի ընդունում, որով պետք է հստակեցվի գյու­ղա­տնտեսական արտադրողների իրավական կարգավիճակը և դրանից բխող իրավա­հարաբերությունները, 2)     գյուղացիական տնտեսությունների հարկման մեխանիզմների սահմանման և հստակեցման վերաբերյալ հարկային հարաբերությունները կարգավորող օրենքներում փոփոխությունների և լրացումների կատարում, որով կսահմանվեն գյուղատնտեսա­կան արտադրողների համար ավելացված արժեքի հարկով չհարկվող շեմը, նվազեցված և տարբերակված դրույքաչափերը։ «Հաստատագրված դրույքաչափի համակարգի» կիրառման դեպքում պետք է սահմանվի ըստ տնտեսության կարգավիճակի և աշխարհագրական դիրքի հողատարածության և անասնագլխաքանակի չհարկվող շեմը, ինչպես նաև` հաստա­տագրված դրույքաչափը, 3)     համապատասխան Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության օրենքի ընդունում, որով կհստակեցվեն ոլորտի պետական աջակցության ուղղությունները և գյուղատնտեսության սուբսիդավորման հետ կապված իրավահարաբերությունները, 4)     «Գյուղատնտեսության համատարած հաշվառման մասին» Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության օրենքի ընդունում և 2012-2013 թվականներին համատարած հաշվառման անցկացում, 5)     հարկային մարմինների կողմից պոտենցիալ հարկատուների հաշվառում, 6)     գյուղատնտեսական արտադրողների համար տեղեկատվական, խորհրդատվական և ուսուցման ծրագրերի իրականացում։ Նշված միջոցառումների իրականացումից կապահովվեն հետևյալ արդյունքները. 1)     ավելացված արժեքի հարկի հարկման բազայի և պետական բյուջեի եկամուտների էապես մեծացում, գյուղատնտեսական հումք վերամշակող կազմակերպությունների մրցունակության բարձրացում, 2)     գյուղատնտեսական արտադրության համար անհրաժեշտ ներդրանքների դիմաց վճարված ավելացված արժեքի հարկի  հաշվանցում, 3)     գյուղատնտեսական արտադրության հարկային բեռի թեթևացում, 4)     գյուղատնտեսության ոլորտի օրենսդրական հիմքերի բարելավում։ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության շրջաններում և ենթաշրջաններում նախընտրելի արտադրական ուղղություն­ներով գյուղատնտեսական և գյուղատնտեսական հումքի վերամշակման տնտեսավարող սուբյեկտների կարողությունների ուժեղացման և նոր սուբյեկտների ձևավորման նպատա­կով պետական աջակցության կարևոր գործոն է նպատակային վարկավորումը։ Գյուղատնտեսության վարկավորման գործընթացում կկարևորվի գրավադրման մեխանիզմների բարելավումը` մասնավորապես գրավի առարկայի շրջանակի ընդլայ­նումը, ինչպես նաև մատչելի տոկոսադրույքի և վարկավորման ժամկետների ապա­հովումը, նաև կհստակեցվեն առանց գրավադրման վարկավորման մեխանիզմները։

 

13. ԱԳՐԱՐԱՅԻՆ ՈԼՈՐՏԻ ԳԻՏԱԿՐԹԱԿԱՆ, ԽՈՐՀՐԴԱՏՎԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ԲԱՐԵԼԱՎՈՒՄ 1)     Գյուղատնտեսության ոլորտի տեղեկատվության, խորհրդատվության, գիտական և կադրային ապահովման հիմնախնդիրների լուծման ուղղությամբ պետական աջակ­ցության քաղաքականության շարունակում, 2)     գյուղատնտեսության աջակցության հանրապետական կենտրոնի ստեղծում և աջակցություն, 3)     շրջաններում գիտական, ուսումնական և խորհրդատվական կառույցների ստեղծում, 4)     ուսումնական համակարգի հետևողական բարեփոխումներով արդիական տեխ­նոլոգիաներին իրազեկ, աշխատանքի շուկայում մրցունակ մասնագետների պատ­րաստ­ման ու վերապատրաստման ապահովում։ Ներկայիս պահանջարկի հետ կապ­ված` գյուղատնտեսական քոլեջում կամ այլ ուսումնական հաստատությունում  պետպատվերի շրջանակներում իրականացնել շրջակա միջավայրի պահպանման և բնական պաշարների արդյունավետ օգտագործման, բույսերի պաշտպանության, մեխանիզատորի, անտառահիդրոմելիորատորի, մենեջմենթի (կառավարման),  սպա­ռո­ղական ապրանքների որակի փորձաքննության մասնագետների պատրաստման գործընթացը, 5)     գյուղանտեսության աջակցության հանրապետական և շրջանային կենտրոնների տեխնիկական վերազինման և մասնագիտական կարողությունների հզորացման միջոցով խորհրդատվական համակարգի արդյունավետության բարձրացում, ֆերմեր­ների առաջնային կարիքների բացահայտում և դրանց բավարարման գործուն համակարգի ձևավորում։

 

14. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ԲԱՐԵԼԱՎՈՒՄ` ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱՏԱՐԱԾ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ԾՐԱԳՐԻ, ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՄԲ ԶԲԱՂՎՈՂ ՍՈՒԲՅԵԿՏՆԵՐԻ ԻՐԱՎԱԿԱՆ ԿԱՐԳԱՎԻՃԱԿԻ ԵՎ ԻՐԱՎԱՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԿԱՐԳԱՎՈՐՈՂ ՕՐԵՆՍԴՐՈՒԹՅԱՆ ՄՇԱԿՄԱՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ԻՐԱԿԱՆԱՑՈՒՄ    Գյուղատնտեսության ոլորտի զարգացման միտումների ճիշտ գնահատումը, հիմնավորված քաղաքականության իրականացումը անհնար է առանց ճյուղի տարբեր կողմերը բնութագրող վիճակագրական տվյալների որակի բարձրացման ուղղությամբ միջոցառումների իրագործման։ Գյուղատնտեսության հաշվառման համա­կարգի բարելավմանը կնպաստի 2012-2013 թվականներին գյուղատնտեսական համատա­րած հաշվառման ծրագրի իրագործումը։ Այն հնարավորություն կտա, ըստ հանրա­պետության համայնքների, ունենալ գյուղատնտեսական ռեսուրսային ներուժի առավել ամբողջական պատկերը։             Այսպիսով, գյուղատնտեսական համատարած հաշվառման ծրագրի իրականա­ցումը հնարավորություն կտա` 1)     ընդլայնել գյուղատնտեսության ոլորտի իրավիճակը բնութագրող վիճակագրական ցուցանիշների շրջանակը և բարձրացնել դրանց որակը, ունենալ գյուղացիական տնտեսությունների վերաբերյալ էլեկտրոնային մշակված տվյալների բազա, 2)     գնահատել գյուղատնտեսությունում ներճյուղային կառուցվածքային փոփոխություն­ները։ Գյուղատնտեսությամբ զբաղվող սուբյեկտների իրավական կարգավիճակի և իրա­վա­հարաբերությունների կարգավորմանը կնպատակաուղղվի 2009-2010 թվականներին «Գյուղատնտեսական կազմակերպությունների և կոոպերատիվների մասին» Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության օրենքի նախա­գծի և դրա կիրարկումն ապա­հո­վող իրավական ակտերի մշակումը։ Դրանց առկայությունը պայմաններ կստեղծի մշակվող ծրագրային միջոցառումների իրականացման համար։             VI. ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ ԿԱՐԳԱՎՈՐՄԱՆ ԳՈՐԾԱՌՈՒՅԹՆԵՐԸ

Սույն ռազմավարության խնդիրների լուծման շրջանակներում պետությունն իրակա­նացնում է հետևյալ գործառույթները. 1)     աջակցություն արտադրության խոշոր ինժեներական (ոռոգում, ջրարբիացում, ճանա­պարհա­շինություն և այլն) և գյուղի սոցիալական ենթակառուցվածք-ների զարգաց­մանը, 2)     օրենսդրական հիմքերի ստեղծում, ազատ մրցակցության ապահովում, 3)     գյուղատնտեսական հողերի մոնիթորինգ և պահպանություն, 4)     անասունների և բույսերի համաճարակային և կարանտին հիվանդությունների կանխար­գելում, 5)     սննդամթերքի անվտանգության ապահովման համակարգի ստեղծում, 6)     ոլորտի գիտատեխնիկական ապահովում, տեղեկատվական և խորհրդատվական ծառայությունների աջակցություն, 7)     զարգացման ծրագրերի ընդունում և դրանց իրականացման պայմանների ապահովում, 8)     Հայաստանի Հանրապետության և այլ երկրների հետ համագործակցության զարգացում և շուկայահանման հնա­րա­վորությունների ընդլայնում։

 

VII. ՌԱԶՄԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ԻՐԱԿԱՆԱՑՈՒՄԻՑ ԱԿՆԿԱԼՎՈՂ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԸ   Սույն ռազմավարության իրականացումից ակնկալվում է հանրապետության ագրարային ոլորտի կայուն և դինամիկ առաջընթաց, որը կդրսևորվի տնտեսական և սոցիալական հետևյալ արդյունքներով. 1)     2015 թվականին գյուղատնտեսական արտադրության ծավալը 2006 թվականի մակարդակը կգերա­զանցի 80-90 տոկոսով, 2)     համախառն արտադրանքի ավելացումը  կապահովվի գերազանցապես աշխատանքի արտադրողականության ավելացման հաշվին, 3)     գյուղատնտեսության ապրանքայնության մակարդակը 2015 թվականին կհասնի մինչև 70 տոկոսի, որը հնարավորություն կտա էականորեն ավելացնել գյուղացիական տնտեսու­թյունների դրամական հոսքերը և վերարտադրողական կարողությունները, 4)     2015 թվականին ցանքային տարածքը կհասցվի 80.6 հազ. հա, որը կգերազանցի 2004-2007 թվականների մակարդակը 28.6 տոկոսով։ Նույն թվականին կերային մշակաբույսերի տարա­ծու­թյունը կհասցվի 8.0, իսկ բազմամյա տնկարկներինը` 6.9 հազ. հա, 2007 թվականի 11.5 և 4689.2 հա-ի դիմաց, 5)     դրական տեղաշարժեր կլինեն բուսաբուծության և անասնապահության ներճյուղային կառուցվածքում` կավելանա պտղի, խաղողի, կարտոֆիլի, բանջարեղենի, կերային մշա­կաբույսերի համախառն արտադրությունը։ Անասնապահության մեջ նկատելիորեն կավելանա տավարաբուծությունից, խոզաբուծությունից, ոչխարաբուծությունից ստաց­­­վող մթերքների տեսակարար կշիռը, 6)     բարձր բերքատու սորտերի շրջանացման և մշակության տեխնոլոգիաների արդիա­կա­­­նաց­ման շնորհիվ կանխատեսվող ժամանակահատվածի վերջում, 2004-2007 թվականների հա­մեմատությամբ հացահատիկային մշակաբույ-սերի, կարտոֆիլի, բանջարեղենի բերքա­տվությունը կաճի համապատաս-խանաբար 96.9, 31 և 38.9 տոկոսով, իսկ պտղի և խա­ղողի բերքատվությունը` 3.6 և 1.7 անգամ, 7)     տոհմային գործի զարգացման, կերակրման և պահվածքի բարելավման շնորհիվ 2015 թվականի վերջին մեկ կովի կաթնատվության մակարդակը կհասցվի 2650 կիլոգրամի, 8)     զգալիորեն կավելանան պարենի և գյուղատնտեսական հումքի արտահանման ծավալները։          Յուրաքանչյուր տարի Հայաստանի Հանրապետությունը ներմուծում է մեծ քանակությամբ գյուղատնտեսական մթերքներ։ Այսպես,   ըստ  Հայաստանի Հանրապետության ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների, 2007 թվականի հունվար-դեկտեմբերին Հայաստանի Հանրապետություն է ներմուծվել 421.2 հազ. տոննա ցորեն, 79.3 հազ. տոննա եգիպտացորեն, 34.9 հազ. տոննա միս, 2.0 հազ. տոննա կարագ, 0.9 հազ. տոննա պանիր և այլ գյուղատնտեսական մթերքներ։ Անշուշտ Հայաստանի Հանրապետությունում նույնպես մշակվում են գյուղատնտեսության զարգացման ռազմավարական ծրագրեր, որոնց նպատակն է նվազեցնել հիմնական պարենամթերքների դեֆիցիտը, սակայն, հաշվի առնելով Հայաստանի Հանրապետության կողմից ներմուծվող գյուղմթերքների ծավալները, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության գյուղատնտեսության համապատասխան ոլորտների` ըստ ներկայացվող ծրագրի զարգացման արդյունքում, մեր հանրապետությունը Հայաստանի Հանրապետության շուկայում վերոհիշյալ մթերքների իրացման խնդիր չի ունենալու։ 9)     2015 թվականին գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքը (փաստացի գներով) կկազմի 53659.7 մլն դրամ, որից բուսաբուծությունը` 33713.0 մլն դրամ, իսկ անասնաբուծությունը` 19946.7 մլն դրամ,  10)  կբարձրանա հանրապետության բնակչության պարենային անվտանգության մա­կարդակը, զգալիորեն կավելանա կարևորագույն պարենամթերքների տեղական արտա­­­դրության հաշվին ապահովվածությունը, կմեղմանա գյուղական բնակչության արտահոսքը։ Բուսաբուծական և անասնապահական մթերքների փաստացի և կանխատեսվող արտադրական ցուցա­նիշներն ու համախառն արտադրանքը ներկայացված են 7-րդ, 8-րդ և 9-րդ աղյուսակներում։ Ռազմավարության կատարումն ապահովող միջոցառումները ներկայացված են թիվ 2 հավելվածում։   Գյուղատնտեսության կայուն զարգացման ռազմավարության խնդիրները, միջնաժամկետ ու երկարաժամկետ քաղաքականության գերակայությունները և առաջնա­հեր­թությունները չեն հավակնում լինել անփոփոխ, նամանավանդ, երբ ծրագրային ցուցանիշները բավականին հեռու են միջազգային իրականությունից։ Ծրագրի լիարժեք իրականացման և, հատկապես, ժամանակակից զարգացման մակարդակի ապահովման խնդիրները հնարավոր չէ լուծել միայն պետական բյուջեի միջոցների հաշվին։ Դրանք պահանջում են ավելի մեծ ներդրումներ, որոնց աղբյուր կարող են հանդիսանալ հայկական սփյուռքի, դոնոր հանրության և գործարարների համակարգված աջակցությունը։       ԼԵՌՆԱՅԻՆ ՂԱՐԱԲԱՂԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ԱՇԽԱՏԱԿԱԶՄԻ ՂԵԿԱՎԱՐ-ՆԱԽԱՐԱՐ                                                              Ս. ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ  

ԱՂՅՈՒՍԱԿ 1 

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՄՇԱԿԱԲՈՒՅՍԵՐԻ ՑԱՆՔԱՏԱՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԵՎ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԻ ՓԱՍՏԱՑԻ ԵՎ ԿԱՆԽԱՏԵՍՎՈՂ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԸ

ԱՂՅՈՒՍԱԿ 2

ԲՈՒՍԱԲՈՒԾԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՄԹԵՐՔՆԵՐԻ ՓԱՍՏԱՑԻ ԵՎ ԿԱՆԽԱՏԵՍՎՈՂ ՑՈՒՑԱՆԻՇՆԵՐԸ

ԱՂՅՈՒՍԱԿ 3

ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍԱԿՆ ԿԵՆԴԱՆԻՆԵՐԻ

ՓԱՍՏԱՑԻ ԵՎ ԿԱՆԽԱՏԵՍՎՈՂ ԳԼԽԱՔԱՆԱԿԸ

(ՏԱՐԵՎԵՐՋԻ ԴՐՈՒԹՅԱՄԲ)

                                                                                                             (հազար գլուխ)

ԱՂՅՈՒՍԱԿ 4

ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԿԵՆԴԱՆԻՆԵՐԻ ՄԹԵՐԱՏՎՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԱՆԱՍՆԱՊԱՀԱԿԱՆ ՄԹԵՐՔՆԵՐԻ ԱՐՏԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ԾԱՎԱԼՆԵՐԸ

ԱՂՅՈՒՍԱԿ 5

ՊՏՈՒՂ-ԲԱՆՋԱՐԵՂԵՆ ԵՎ ԽԱՂՈՂ ՎԵՐԱՄՇԱԿՈՂ ԱՐԴՅՈՒՆԱԲԵՐՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ԾԱՎԱԼՆԵՐԸ 2003-2006 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐԻՆ

ԱՂՅՈՒՍԱԿ 6

ՊՏՈՒՂ-ԲԱՆՋԱՐԵՂԵՆ ԵՎ ԽԱՂՈՂ ՎԵՐԱՄՇԱԿՈՂ ԱՐԴՅՈՒՆԱԲԵՐՈՒԹՅԱՆ ԱՐՏԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ԿԱՆԽԱՏԵՍՎՈՂ ԾԱՎԱԼՆԵՐԸ

Հ/Հ	Միջին ցուցանիշները	Չափի միավորը	2007 թ.		2010 թ.		2015 թ.
			արտադրանք	համախառն արտադրանքն մլն.դր	արտադրանք	համախառն արտադրանքն մլն.դր	արտադրանք	համախառն արտադրանքն մլն.դր
1.	Կաթի արտադրությունը	հազ.տոննա	30.4	5169.7	50.0	8500.0	77.0	13090.0
2.	Իրացվող միս (կենդանի քաշով)	տոննա	4537.4	2872.5	5535	3503.6	7625	4826.6
	այդ թվում` տավարի	տոննա	2008	X	2555	X	3400	X
	ոչխարի և այծի	տոննա	432.2	X	580.0	X	800.0	X
	խոզի	տոննա	1209	X	1100	X	1800	X
	թռչնի	տոննա	888.2	x	1300	x	1625	x
3.	Ձվի արտադրություն	հազ.հատ	13355	716.0	21500	1152.4	25000	1340.0
4.	Բրդի արտադրություն	տոննա	69.7	39.9	110.0	62.9	140.0	80.1
5.	Մեղր	տոննա	123.0	295.1	183.0	439.1	254.0	610.0
ԸՆԴԱՄԵՆԸ			x	9093.2	x	13658.0	x	19946.7